က်န္းမာေရး ႏွင့္ လံုျခံဳေရး

က်န္းမာေရးလုပ္သားေတြကလဲ ႏိုင္ငံေရး၊ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး၊ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာလံုျခံဳေရးကိစၥေတြဟာ ကိုယ္နဲ႕ မပတ္သက္သလိုပဲ ယူဆမိၾကပါလိမ့္မယ္။ လံုျခံဳေရးလုပ္သားေတြကလဲ မိသားစု က်န္းမာေရး ကိစၥရပ္ကလြဲရင္ ျပည္သူလူထု က်န္းမာေရးဆိုတာ မိမိနဲ႕ သိပ္မပတ္သက္တဲ့ ေရးရာတခုလို႕ပဲ သတ္မွတ္ ပါလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ ၂၁ရာစု ေခတ္မွီတိုးတက္တဲ့ ကမၻာၾကီးမွာက်ေတာ့ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး၊ က်န္းမာေရး၊ လံုျခံဳေရးက႑ေတြဟာ တခုနဲ႕တခု အျပန္အလွန္ဆက္စပ္တဲ့ က႑ေတြဆိုတာကို လူအမ်ားက လက္ခံနားလည္ လာခဲ့ၾကရပါေတာ့တယ္။ တိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ ႏိုင္ငံျခားေရးမူ၀ါဒ၊ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး မူ၀ါဒေတြမွာ က်န္းမာေရးက႑ကို ထည့္သြင္းလာၾကရသလို၊ က်န္းမာေရးမူ၀ါဒမွာလဲ အေရးေပၚလံုျခံဳေရး အေျခအေနေတြ၊ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္ခံရမွုအေျခအေနေတြမွာ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ လုပ္ ငန္းေဆာင္တာေတြကို မရွိမျဖစ္ ထည့္သြင္းလာၾကရပါေတာ့တယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးကို ျခိမ္းေခ်ာက္တဲ့ အႏၱရာယ္ေတြရဲ႕ သေဘာသဘာ၀ (Nature of Threats) ကို ေလ့လာဆန္းစစ္မွုေတြမွာလဲ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ ရာဇ၀တ္မွဳ၊အၾကမ္းဖက္မွဳ၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးညံ့ဖ်င္းမွု စတာေတြနဲ႕ အတူ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးကိုပါ ထည့္သြင္း ဆန္းစစ္ခ်က္ေတြ ျပဳလုပ္လာၾကရပါေတာ့တယ္။

ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးက႑ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳ

၁၉ရာစုမွာ ဥေရာပနဲ႕ တျခားေဒသေတြအၾကားက ကုန္သြယ္မွဳေတြ တိုးတက္လာခဲ့ပါတယ္။ ကုန္သြယ္မွဳ တိုးတက္ လာမွုနဲ႕အတူ တျပိဳင္တည္းတိုးတက္လာခဲ့တာကေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါ ပိုးမႊား ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ေရာဂါဘယဆိုတာ ႏိုင္ငံေတာ္ တိုးတက္ဖြံ႕ျဖိဳးေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တဲ့ အႏၱရာယ္တခုအေနနဲ႕ သတ္မွတ္လာ ခဲ့ၾကျပီး ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳနဲ႕ ေျဖရွင္းရမယ့္ ျပႆနာတရပ္ အေန နဲ႕ ႏိုင္ငံ ေခါင္းေဆာင္မ်ား အသိအမွတ္ျပဳလာၾကျပီး၊ ႏိုင္ငံတကာက လက္ခံသေဘာတူတဲ့ က်န္းမာေရး ဆိုင္ရာ နည္းဥပေဒေတြ ျပဌာန္းလာခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးက႑ကို ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္မွဳရဲ႕ သမိုင္းအစဟာ ၁၉ရာစု ဥေရာပတိုက္ရဲ႕ လံုျခံဳေရးရာ တြက္ခ်က္အကဲျဖတ္မွုကေန ဆင္းသက္ လာတာလို႕ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

၂၀ ရာစု အေစာပိုင္းကာလမ်ားမွာက်ေတာ့ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးနဲ႕ လံုျခံဳေရးအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွုေတြက ပိုမိုသိသာ ထင္ရွားလာခဲ့ပါတယ္။ ဘာလို႕လဲဆိုေတာ့ ဒီကာလေတြမွာ ကမၻာနဲ႕အ၀ွမ္းစစ္ပြဲၾကီး၊ စစ္ပြဲ ငယ္ေလးေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့လို႕ပါပဲ။ ႏိုင္ငံတခုမွာ စစ္ပြဲေတြ ရွိေနရင္၊ ႏိုင္ငံေတာ္ အၾကမ္းဖက္မွဳ အပါအ၀င္ အၾကမ္းဖက္မွဳ သ႑ာန္အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိေနရင္ ျပည္သူ႕ က်န္းမာေရးကို ျမွင့္တင္ေဆာင္ရြက္ေပးရာမွာ ထိေရာက္မွု အားနည္းပါတယ္။ အဓိက အခ်က္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ က်န္းမာေရးက႑မွာ ဘ႑ာေငြ ခြဲေ၀ သံုးစြဲမွဳ ေလ်ာ့နည္းလို႕ပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္လဲ စစ္အသံုးစရိတ္ၾကီးမားျပီး၊ ေခတ္မီ တပ္မေတာ္ တည္ေဆာက္ေရးကိုပဲ အာရံုစိုက္ေနတဲ့ အာဏာရွင္ႏိုင္ငံေတြမွာ ျပည္သူလူထုကို က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းခ်က္ ရွိတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ပြဲနဲ႕ ပ႗ိပကၡေတြေၾကာင့္ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးအေပၚမွာ တိုက္ရိုက္အက်ိဳး သက္ေရာက္မွု ျဖစ္တဲ့ ေသဆံုးမွဳ မ်ားျပားျခင္းဆိုတာ ျဖစ္ႏိုင္သလို သြယ္၀ိုက္အက်ိဳး သက္ေရာက္မွဳ ျဖစ္တဲ့ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္း ပံုမွန္လည္ပတ္မွု ျပတ္ေတာက္ျခင္း၊ ဆရာ၀န္၊ သူနာျပဳစတဲ့ က်န္းမာေရးလုပ္သားေတြ နည္း ပါး ျခင္း၊ ေသာက္သံုးေရရွားပါးမွဳနဲ႕ စစ္ေဘး ဒုကၡသည္မ်ားျပားမွဳ စတာေတြေၾကာင့္ ကူးစက္ေရာဂါ မ်ား ျဖစ္ပြားျခင္း စတာေတြလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ ဒီကာလေတြမွာ က်န္းမာေရးနဲ႕ လံုျခံဳေရးကိစၥရပ္ေတြကို ကမၻာ့ေခါင္းေဆာင္မ်ားက အာရံု ထားခဲ့ၾကျပီး၊ ဒုတိယ ကမၻာစစ္ျပီးကာလေတြက်ေတာ့ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးက႑ တိုးျမွင့္ ေဆာင္ရြက္ေရး လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို အေလးေပး ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၄၈ မွာ ေပၚေပါက္လာခဲ့တဲ့ ကမၻာ့က်န္းမာေရး အဖြဲ႕ၾကီးရဲ႕ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြဟာ ၁၉၇၀ ကာလေတြမွာက်ေတာ့ “လူတိုင္းအတြက္ က်န္းမာေရး“ ဆိုတဲ့ ေဆာင္ပုဒ္နဲ႕ အတူ အရွိန္အဟုန္နဲ႕ တိုးတက္လာခဲ့ပါတယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ ကူးစက္ ေရာဂါ ျပန္႕ပြားႏွဳန္း တဟုန္ထိုး ေလ်ာ့က်သြားပါတယ္။ ဒီလိုေအာင္ျမင္မွဳေတြ ၾကီးမားလာခဲ့တာေၾကာင့္ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာရပ္ ေတြဟာ ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာေတြအျဖစ္ပဲ သတ္မွတ္ျပီး၊ လံုျခံဳေရးရာ ကိစၥေတြမွာ ထည့္သြင္း အာရံုစိုက္ျခင္း မရွိၾကေတာ့ပါဘူး။

ဒီအေျခအေနေတြဟာ ၁၉၉၀ ဆယ္စုႏွစ္ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာ ေျပာင္းလဲလာပါေတာ့တယ္။ ၁၉၉၉ခုႏွစ္၊ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ဗဟိုေထာက္လွမ္းေရးေအဂ်င္စီ (စီအိုင္ေအ)ရဲ႕ အစီရင္ခံစာမွာ ကူးစက္ေရာဂါေတြ ကေနတဆင့္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ လံုျခံဳေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္မယ့္ အႏၱရာယ္ေတြကို မီးေမာင္းထိုးျပ ခဲ့ပါတယ္။ ကူးစက္ေရာဂါဆိုးေတြဟာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုကို သာမက စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳ၊ နယ္ေျမေဒသလံုျခံဳေရး၊ ႏိုင္ငံတကာ တိုးတက္ဖြံ႕ျဖိဳးေရးနဲ႕ တည္ျငိမ္ေရးကိုပါ ထိခိုက္ႏိုင္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ ပါတယ္။ ဇန္န၀ါရီ၊ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္ေရာက္ေတာ့ ကုလသမဂၢ လံုျခံဳေရးေကာင္စီ အစည္းအေ၀းမွာ အာဖရိကတိုက္ လံုျခံဳေရးနဲ႕ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးကို ျခိမ္းေခ်ာက္ေနတဲ့ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ျပႆနာကို ေဆြးေႏြးၾကျပီး၊ လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ Resolution 1308 မွာ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ကူးစက္ျပန္႕ပြားမွဳကို မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ရင္ ဒါဟာ လံုျခံဳေရးနဲ႕ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္မယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္ကို အတိအလင္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

လံုျခံဳေရးေကာင္စီအစည္းအေ၀းတုန္းက ေဆြးေႏြးခဲ့တဲ့ အခ်က္ေတြက အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ရဲ႕ လူမွဳတည္ျငိမ္ ေအးခ်မ္းမွဳနဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ထိန္းသိမ္းမွဳ မစ္ရွင္ေတြအေပၚ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳေတြကိုပဲ ဦးတည္ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီေဆြးေႏြးမွဳေတြဟာ ဒီကိစၥေရးရာေတြမွာတင္ မရပ္တန္႕ခဲ့ပါဘူး။ ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရး ေဆြးေႏြးပြဲေတြမွာ ေနရာယူလာခဲ့ျပီး၊ မ်ားမၾကာခင္ ႏွစ္ပိုင္းအတြင္းမွာပဲ ႏိုင္ငံျခားေရး၊ ျပည္ထဲေရး၀န္ၾကီးေတြရဲ႕ ေၾကညာစာတမ္းေတြ၊ G8 ေဆြးေႏြးပြဲေတြဆီ ေရာက္သြားခဲ့ပါေတာ့တယ္။ ၂၁ရာစုရဲ႕ ပထမဆယ္စုႏွစ္ အလယ္ပိုင္းေရာက္ေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုျခံဳေရး agenda ေတြ၊ ႏိုင္ငံျခားေရးမူ၀ါဒေတြမွာ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ကိစၥေရးရာေတြကိုပါ ထည့္သြင္း လာၾကရပါေတာ့တယ္။

က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာရပ္မ်ားသည္ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာရပ္မ်ားပင္ျဖစ္သည္

က်န္းမာေရးနဲ႕ လံုျခံဳေရးရာ ဆက္ႏြယ္မွဳေတြ ၁၉၉၀ ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ျဖစ္လာ ရျခင္းရဲ႕ အေျခခံ အခ်က္ႏွစ္ခ်က္ ရွိပါတယ္။ ပထမတခ်က္ကေတာ့ စစ္ေအးတိုက္ပြဲလြန္ကာလေတြရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးဆိုတဲ့ သေဘာတရားကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႕ ရွဳျမင္လာၾကလို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရွးယခင္ကာလေတြတုန္းက ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးဆိုတာကို စစ္တပ္၊ရဲ၊ ေထာက္လွမ္းေရး စတဲ့ လံုျခံဳေရး အဖြဲ႕အစည္းေတြကို အသံုးျပဳျပီး လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို ျခိ္မ္းေခ်ာက္လာႏိုင္တဲ့ ျပည္တြင္းျပည္ပအႏၱရာယ္ေတြကို ကာကြယ္ေပးေရး၊ ျငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး စတဲ့ က်ဥ္းေျမာင္းတဲ့ ရွဳေထာင့္ေတြကေန ရွဳျမင္တတ္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ စစ္ေအးတိုက္ပြဲလြန္ ကာလေတြမွာက်ေတာ့ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ က်ယ္ျပန္႕တဲ့ အေတြးအျမင္ေတြ ထြက္ေပၚလာခဲ့ၾကပါတယ္။ စား၀တ္ေနေရး မေျပလည္တဲ့ တိုင္းျပည္မွာ ရာဇ၀တ္မွဳထူေျပာတတ္တာ၊ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး လူမွဳအခြင့္အလမ္းေတြ မရွိတဲ့ တိုင္းျပည္မွာ လူသားေတြရဲ႕ လံုျခံဳေရးကို ေစာင့္ေရွာက္ေပးဖို႕ ခက္ခဲတယ္ဆိုတာကို သိျမင္လာခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ security agendas ေတြမွာ စစ္ေရး၊ ျပည္ထဲေရး ကိစၥရပ္ေတြကိုသာမက ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္ေတြကိုပါ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႕ ထည့္သြင္းလာၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံတကာလံုျခံဳေရး၊ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး ဆိုင္ရာ Risk assessment ျပဳလုပ္မွဳမွာ “shift from threat to risk allowed security's focus” ဆိုတဲ့ နည္းလမ္းကေန 'shift from the idea of a clear and present danger to more probabilistic assessment of potential hazards' ကို ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုေျပာင္းလဲမွုေတြဟာ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးကိစၥရပ္ေတြကို လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္ေတြထဲမွာ ထည့္သြင္းႏိုင္ဖို႕ လမ္းဖြင့္ေပးလိုက္ တာပဲျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္တခ်က္ကေတာ့ human agenda ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ၾကီးမ်ားဟာ သူတို႕ရဲ႕ ပါ၀ါနဲ႕ လႊမ္းမိုးႏိုင္မွုေတြကို အသံုးျပဳျပီး ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးကိစၥေရးရာေတြကို ႏိုင္ငံျခားေရးနဲ႕ လံုျခံဳေရး မူ၀ါဒေတြထဲမွာ ပါ၀င္လာေအာင္ စြမ္းေဆာင္ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ ဥပမာေပးရရင္ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးရဲ႕ ဒါရိုက္တာျဖစ္ခဲ့တဲ့ (Gro Harlem Brundtland) နဲ႕ အေမရိကန္သမၼတ ကလင္တန္ရဲ႕ ကုလသမဂၢေရးရာ သံအမတ္ ျဖစ္တဲ့ Richard Holbrooke) တို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ႏိုင္ငံျခားဆက္ဆံေရးေကာင္စီကို ေပးတဲ့ မိန္႕ခြန္းမွာ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးရဲ႕ ဒါရိုက္တာျဖစ္တဲ့ Gro Harlem Brundtland က ကမၻာ့လူဦးေရ သန္းေပါင္းမ်ားစြာကို ကိုယ္စားျပဳေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြဆီက ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားမ်ားရဲ႕ က်န္းမာေရးအေျခအေန နိမ့္က်မွဳဟာ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရးတိုးတက္မွဳ၊ ႏိုင္ငံေရးတည္ျငိမ္မွဳေတြကို တိုက္ရိုက္ထိခိုက္ေစရံုသာမက အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုအပါအ၀င္ ႏိုင္ငံမ်ားစြာရဲ႕ စီးပြားေရးနဲ႕ ႏိုင္ငံေရး အက်ိဳးစီးပြားကိုပါ ထိခိုက္ေစႏိုင္တာေၾကာင့္ ကမၻာ့က်န္းမာေရးမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳဟာ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

တခ်ိန္တည္းမွာပဲ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္ သမၼတ ကလင္တန္ရဲ႕ ကုလသမဂၢ ေရးရာ သံအမတ္ျဖစ္တဲ့ Richard Holbrooke ဟာ အာဖရိကတိုက္ကို ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီမွာတင္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ကူးစက္ေရာဂါ ပ်ံ႕ပြားမွဳႏွဳန္း ေၾကာက္ခမန္းလိလိ ျဖစ္ေနတာကို သူေတြ႕ျမင္ခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ က်င့္သံုးေနခဲ့တဲ့ aid-based approaches ေတြ၊ အန္ဂ်ီအို အေျခခံနည္းလမ္းေတြရဲ႕ ထိေရာက္မွဳ အားနည္းခ်က္ေတြကိုလဲ သူေတြ႕ျမင္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုကူးစက္ေရာဂါ ပ်ံ႕ပြားမွုေတြဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ မတည္မျငိမ္ျဖစ္မွဳေတြကိုပါ ဦးတည္ေနတာကို သိျမင္လာခဲ့ပါတယ္။ နယူးေယာက္ကို သူျပန္ေရာက္ျပီးတဲ့ အခါမွာေတာ့ ကုလသမဂၢ လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ agenda မွာ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ျပႆနာ ပါ၀င္လာေရးအတြက္ အဓိကေနရာကေန ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အခု ဆက္လက္ျပီး security agenda ေတြမွာ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္ေတြ ထည့္သြင္းတဲ့အခါ အဓိက ထားထည့္သြင္းတဲ့ အေၾကာင္းအရာ သံုးခုကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမယ္။

ကူးစက္ေရာဂါပ်ံ႕ပြားမွဳ

ကူးစက္ေရာဂါ အသစ္ေတြဟာ ကမၻာနဲ႕အ၀ွမ္းမွာ တစတစ ေပၚထြက္လာေနပါတယ္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္၊ ဆားစ္ ဗိုင္းရပ္စ္၊ အိတ္ခ်္ဖိုက္အန္၀မ္း စတာေတြရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးဟာ ကမၻာတ၀ွမ္းလံုးကို ပ်ံ႕ႏွံ႕ ေရာက္ရွိေနပါေတာ့တယ္။ ေရာဂါသစ္ေတြ ထြက္ေပၚမ်ားျပားလာမွဳဟာ ကုန္ပစၥည္းေတြနဲ႕ လူေတြရဲ႕ ေရြ႕လ်ားမွဳႏွဳန္း ျမန္ဆန္လာသလို လူေတြသြားလာလွဳပ္ရွားေနတဲ့ ေနရာေဒသေတြကလဲ တစတစ ပိုမိုမ်ားျပားလာတာေတြ၊ ဒီေနရာေဒသေတြရဲ႕ microbial world မွာလဲ ေျပာင္းလဲမွဳေတြ ျဖစ္ေပၚလာတာေတြေၾကာင့္လို ပညာရွင္ေတြက သံုးသပ္ၾကပါတယ္။

ဒီလို ကူးစက္ေရာဂါသစ္ေတြ ေပၚထြက္လာမွဳဟာ လံုျခံဳေရးအသိုင္းအ၀ိုင္းရဲ႕ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကမွဳေတြကို ဘာလို႕ျဖစ္ေစပါသလဲ။ ႏိုင္ငံတကာႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ ပါေမာကၡတဦးျဖစ္တဲ့ Colin McInnes က စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကမွဳေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အေၾကာင္းရင္း သံုးခ်က္ကို ေရးသားတင္ျပခဲ့ပါတယ္။ ပထမ အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ဒီကူးစက္ေရာဂါေတြဟာ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံေတြမွာ မွီတင္းေနထိုင္ၾကတဲ့ ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားေတြရဲ႕ က်န္းမာေရးကို တိုက္ရိုက္ျခိမ္းေခ်ာက္ေနလို႕ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယတခ်က္ကေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါ ေတြဟာ လွဳမွဳေရးအခက္အခဲေတြကို ျဖစ္ေစျပီး၊ ႏိုင္ငံရဲ႕ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ ပါတယ္။ အေျခခံ ေရာဂါကာကြယ္ေရးစီမံခ်က္ကို လူထုအတြက္ ခ်မွတ္အေကာင္အထည္ေဖာ္ျခင္း မလုပ္ေပးႏိုင္တဲ့ အစိုးရကို လူထုက ယံုၾကည္မွဳ ေလ်ာ့နည္းလာမွာ မလြဲမေသြပါပဲ။ လူမွဳ အေျခအေန အဆင့္အတန္း ကြာဟမွဳေၾကာင့္ ခ်မ္းသာသူေတြကပဲ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳနဲ႕ ေဆး၀ါးေကာင္းေတြ သံုးစြဲခြင့္ရေနတဲ့ အေျခအေနမ်ိဳး ျဖစ္လာခဲ့ရင္ အေျခခံလူထုလူတန္းစားေတြရဲ႕ နာက်ည္းေပါက္ကြဲမွုေတြ ျဖစ္လာေစျပီး လူထုလွဳပ္ရွားမွုေတြ ထြက္ေပၚလာႏိုင္ပါတယ္။

လူအမ်ားေသဆံုးရင္ (သို႕မဟုတ္) အလုပ္ပ်က္ကြက္ရင္ ျပည္သူ႕၀န္ေဆာင္မွဳ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြ ပ်က္ယြင္းျပီး ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရား ပ်က္ယြင္းေစႏိုင္ပါတယ္။ လူထုလူတန္းစားေတြက ဘာမွ ထပ္ဆံုးရွံဳးစရာ မရွိေတာ့ဘူးလို႕ ယူဆလာတဲ့အခါ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးရွိဖို႕ အလြန္ခဲယဥ္းလာတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး မဟာဗ်ဴဟာထဲမွာ အေမရိကန္နဲ႕ အေနာက္ ႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ လံုျခံဳေရးကို သိမ္းပိုက္နယ္ခ်ဲ႕မယ့္ႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ အႏၱရာယ္ထက္ failed states ေတြရဲ႕ အႏၱရာယ္ေတြက ပိုမိုျခိမ္းေခ်ာက္ေနတယ္လို႕ ထည့္သြင္းေဖာ္ျပထားတာျဖစ္ပါတယ္။ failed state ဆိုတာက ေကာင္းမြန္တဲ့ good governance မရွိပဲ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူမွဳေတြ၊ ဗိုလ္က်စိုးမိုး အႏိုင္က်င့္မွဳေတြ၊ ျပည္တြင္းစစ္ ပ႗ိပကၡေတြ၊ မူးယစ္ေဆး၀ါး ထုတ္လုပ္ေရာင္း၀ယ္မွဳေတြ၊ လူကုန္ကူးမွဳေတြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ေရာဂါ ပ်ံ႕ပြားႏွဳန္းျမင့္မားမွဳေတြ၊ မွန္ကန္သင့္ေလ်ာ္တဲ့ စီးပြားေရးစီမံခန္႕ခြဲမွဳ မရွိတာေတြ၊ လူမွဳေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ ယုတ္ေလ်ာ့တာေတြ၊ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရးအခြင့္အလမ္္းနည္းပါးမွဳေတြ၊ စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္ နည္းပါးမွဳေတြ၊ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳေတြ စတဲ့ အေျခအေနေပါင္း ေျမာက္ျမားစြာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို ဆိုလိုတာပါ။ ဥပမာ- အာဖရိကတိုက္က ႏိုင္ငံငယ္ေလးမ်ားစြာဟာ failed state ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

တတိယအေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါျပန္႕ပြားမွဳဟာ ႏိုင္ငံေတာ္က ျပည္သူလူထုရဲ႕ က်န္းမာေရးကို လူသားဆန္ဆန္ ေစာင့္ေရွာက္ေလ့ရွိတဲ့ အာဏာရွင္ႏိုင္ငံမဟုတ္တဲ့ ႏိုင္ငံမ်ားမွာဆိုရင္ က်န္းမာေရးအသံုးစရိတ္ ျမင့္တက္မွု ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ အလုပ္သမားေတြရဲ႕ ပ်က္ကြက္မွဳ ျမင့္မားတာေၾကာင့္ ထုတ္လုပ္မွဳက႑ကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ စီးပြားေရးယံုၾကည္မွဳ ေလ်ာ့နည္း လာေစတာေၾကာင့္ ျပည္တြင္းျပည္ပ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွုေတြကို ေလ်ာ့နည္းေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ စီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံအမ်ားစုဟာ ကူုးစက္ေရာဂါပ်ံ႕ပြားမွဳကို ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး အႏၱရာယ္တရပ္အေနနဲ႕ သိျမင္ျပီး တားဆီး တိုက္ဖ်က္ေရးေတြ ျပဳလုပ္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အာဏာရွင္တိုင္းျပည္မ်ားမွာက်ေတာ့ က်န္းမာေရး အသံုးစရိတ္ကို လူထုအတြက္ ျမွင့္တင္ေပးမွဳ ျပဳလုပ္ျခင္း မရွိတာေၾကာင့္ အသံုးစရိတ္ဆိုင္ရာ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳ မရွိေပမယ့္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳနဲ႕ ထုတ္လုပ္မွဳက႑ေတြကို ထိခိုက္တာ မလြဲမေသြပါပဲ။ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳကို ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အခ်က္တခ်က္ျဖစ္တဲ့ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းတာေၾကာင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရား ဘယ္လိုမွ တည္ျမဲႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါ။

အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္

၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္မွာတုန္းက ကမၻာ့ဘဏ္ဥကၠဌ ျဖစ္တဲ့ James Wolfensohan က “ေအအိုင္ဒီအက္စ္ဆိုတာကို တို႕ေတြအားလံုးက က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာလို႕ ယူဆခဲ့ၾကတယ္။ အားလံုးမွားခဲ့တယ္။ လက္ရွိအာဖရိက လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႕ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းေရးကို ေအအိုင္ဒီအက္စ္ျပႆနာေလာက္ ျခိမ္းေခ်ာက္ေနတဲ့ ျပႆနာ မရွိဘူး။ ဒါဟာ ၾကီးမားတဲ့ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာျဖစ္တယ္။ ဒီထက္ပိုျပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႕ ေျပာရရင္ေတာ့ ဒါဟာ လံုျခံဳေရး ျပႆနာ ျဖစ္တယ္“လို႕ မိန္႕ခြန္းေျခြခဲ့ပါတယ္။

အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ စီးပြားေရး တိုးတက္ေရးနဲ႕ လူေနမွဳအဆင့္အတန္း ျမင့္မားေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ျဖစ္ပြားမွဳႏွဳန္း ျမင့္မားေနတဲ့ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံတဲ့အခါ အလုပ္ရွင္ေတြအတြက္ ပ်က္ကြက္မွဳ၊ ေဆးကုသမွဳစရိ္တ္ စတဲ့ တိုက္ရိုက္ျဖစ္ေစ၊ သြယ္၀ိုက္ျဖစ္ေစ ကုန္က်မွဳေတြ ျဖစ္ေစပါတယ္။

ဒါေတြဟာ ကိုယ္ပိုင္ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳကို ထိခိုက္ေစႏိုင္သလို ႏိုင္ငံျခားတိုက္ရိုက္ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ ကိုလဲ ေလ်ာ့ပါးေစပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံသူေတြရဲ႕ စီးပြားေရး အေဆာက္အအံု ေရရွည္တည္တံ့ ခိုင္ျမဲမွဳအေပၚမွာ ယံုၾကည္မွု ေလ်ာ့နည္းေစပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခားတိုက္ရိုက္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳဆိုတာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူေတြဘက္က လူအား၊ ေငြအား တန္ဖိုးၾကီးၾကီး ေပးဆပ္ရင္းႏွီး ထားရတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံတကာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းေတြအေနနဲ႕ ရင္းႏီွးျမွဳပ္ႏွံမွဳ မလုပ္ခင္မွာ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး risk analysis လုပ္ၾကပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ရာမွာ Political risks, Social risks, foreign exchange exposure management စတာေတြ ျပဳလုပ္ရပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံေရးတည္ျငိမ္မွုမရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ စီးပြားေရး စီမံခန္႕ခြဲမွဳ စနစ္တက် မရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမွဳႏွဳန္း ျမင့္မားတဲ့ႏိုင္ငံေတြ၊ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းခ်က္ေၾကာင့္ ကူးစက္ေရာဂါ ပ်ံ႕ပြားမွဳႏွဳန္း ျမင့္မားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ ပညာေရး အဆင့္အတန္း နိမ့္ပါးမွဳေၾကာင့္ လိုအပ္တဲ့ လူ႕စြမ္းအား အရင္းအျမစ္ နည္းပါးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွု ျမင့္မားဖို႕ ဆိုတာ အလြန္ပဲ ခဲယဥ္းပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ အစိုးရေတြက ဒီလိုအားနည္းခ်က္ေတြကို ႏိုင္ငံတကာစီးပြားေရး ပိတ္ဆို႕မွဳေၾကာင့္လို႕ ဆိုျပီး လူထုကို အာရံုလႊဲတတ္ ေလ့ရွိပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ကားမေတာ္တဆျဖစ္မွဳတိုင္းဟာ မီးပြိဳင့္အခ်က္ျပမွဳ မွားတာေၾကာင့္ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ မဆင္မျခင္ ေမာင္းႏွင္တာေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ခ်င္ ျဖစ္ေနႏိုင္ပါတယ္။

ဒီသံုးရပ္အျပင္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ရဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးကို အၾကီးမားဆံုး ျခိမ္းေခ်ုာက္မွဳကေတာ့ ဒီကူးစက္ေရာဂါပိုးဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ ျပိဳလဲမွု ျဖစ္စဥ္ၾကီး သံုးခုျဖစ္တဲ့ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံု ေျပာင္းလဲမွဳ၊ ပ်က္ယြင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္၊ ေဒသဆိုင္ရာနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္အဆင့္မွာရွိေနတဲ့ political institutions ေတြ ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရား ပ်က္ယြင္းမွဳျဖစ္စဥ္နဲ႕ social institutions ေတြ ျဖစ္တဲ့ မိသားစု၊ ပညာေရးစနစ္၊ က်န္းမာေရးစနစ္ ပ်က္ယြင္းမွဳျဖစ္စဥ္ေတြကို ျဖစ္ေစႏိုင္လို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။


ဇီ၀အၾကမ္းဖက္မွဳ

ဇီ၀လက္နက္ပစၥည္းေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ စိုးရိမ္ပူပန္မွဳေတြဟာ ဆိုဗီယက္ ယူနီယံၾကီး ျပိဳကြဲသြားတဲ့ ေနာက္ပိုင္းမွာ ထြက္ေပၚလာခဲ့တဲ့ ဇီ၀လက္နက္ပစၥည္း ထုတ္လုပ္မွဳနည္းပညာမ်ား ပ်ံ႕ႏွံ႕သြားမွဳဆိုင္ရာ ေထာက္လွမ္းေရး မွတ္တမ္းေတြက စတင္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအေျခအေနက ျဖစ္ခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး မတည္ျငိမ္မွဳေတြ၊ ရာဇ၀တ္မွဳဂိုဏ္း အမ်ားအျပား ထြက္ေပၚလာမွဳေတြေၾကာင့္ ဇီ၀လက္နက္ပစၥည္းေတြကို အၾကမ္းဖက္ အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႕ rogue states ေတြျဖစ္တဲ့ အီရန္၊ အီရတ္၊ ေျမာက္ကိုးရီးယား၊ ဆီးရီးယား၊ လစ္ဗ်ားႏိုင္ငံေတြဆီ ေရာင္းခ်မွဳေတြ ရွိခဲ့လိမ့္မယ္လို႕ ႏိုင္ငံတကာလံုျခံဳေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းက ယူဆထား ခဲ့ၾကပါတယ္။ သံသယျဖစ္ဖြယ္ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကေတာ့ ၁၉၉၀၊ ၁၉၉၁ ပင္လယ္ေကြ႕စစ္ပြဲ မတိုင္မီကာလမွာ အီရတ္ႏိုင္ငံဟာ ဇီ၀ပစၥည္းေတြျဖစ္တဲ့ anthrax, botulinum toxin, small pox နဲ႕ တျခား ဇီ၀ပိုးမႊားေတြကို စုေဆာင္းခဲ့တာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဇီ၀လက္နက္အသံုးခ်တိုက္ခိုက္မွဳေတြ ျဖစ္တဲ့ Kurdish လူမ်ိဳးေတြအေပၚ အီရတ္အစိုးရရဲ႕ ဇီ၀လက္နက္ အသံုးျပဳတိုက္ခိုက္တဲ့ ၁၉၈၈ ႏိုင္ငံေတာ္အၾကမ္းဖက္မွဳ၊ Rajneesh Bhagwan ေနာက္လိုက္ေတြရဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ salmonella ဇီ၀ပိုးမႊား ပ်ံ႕ႏွံ႕ေအာင္ ၾကိဳးပမ္းမွဳ၊ ၁၉၉၅ ခု တိုက်ိဳ ေျမေအာက္ရထားကို sarin ဆိုတဲ့ ဇီ၀ပိုးမႊားအသံုးျပဳျပီး တိုက္ခိုက္ခံရမွဳ စတာေတြကလဲ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္မွဳနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ စိုးရိမ္မွဳေတြကို ျမင့္မားေစခဲ့ပါတယ္။

စက္တင္ဘာ ၁၁ ကိစၥရပ္ၾကီး အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ မေပၚေပါက္လာခင္ ကတည္းက ႏိုင္ငံတကာ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းနဲ႕ လံုျခံဳေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းေတြအတြင္းမွာ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မွဳ ကာကြယ္ေရးနဲ႕ တုန္႕ျပန္ေဆာင္ရြက္ေရး နည္းလမ္းေတြကို စုေပါင္း အေျဖရွာေနခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၇၂ ခု၊ ဇီ၀နဲ႕ အဆိပ္ျဖစ္ေစတတ္ေသာ လက္နက္ပစၥည္းဆိုင္ရာ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ကို အားေကာင္းလာေစရန္ ေဆာင္ရြက္ေရး၊ ေထာက္လွမ္းေရးသတင္း အခ်က္အလက္မ်ား အခ်ိန္မွီရရွိေရး၊ ဇီ၀လက္နက္ ပစၥည္းပံ့ပိုးသူမ်ားနဲ႕ ၀ယ္ယူသူမ်ားကို ေဖာ္ထုတ္ေရး စတဲ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို အာရံုစိုက္ လုပ္ကိုင္ေနခဲ့ၾကျပီ ျဖစ္ပါတယ္။ လူထုကာကြယ္ေရးနဲ႕ တိုက္ခိုက္မွဳျဖစ္ပြားလာပါက အေရးေပၚတုန္႕ျပန္ေရး ဆိုင္ရာေတြ ကိုလဲ ေထာက္လွမ္းေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ားနဲ႕ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရး ပညာရွင္မ်ား ပူးေပါင္းျပီး စီမံခ်က္ ေတြ ေရးဆြဲခ်မွတ္လာခဲ့ၾကပါတယ္။

9/11 အျပီးမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ သတင္းနဲ႕ မီဒီယာေတြ၊ ကြန္ဂရက္ရံုးဌာေနေတြဆီကို anthrax spores မ်ားပါတဲ့ စာမ်ား ေပးပို႕ခံရမွဳေနာက္ပိုင္းမွာက်ေတာ့ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္မွဳျပႆနာက ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး ဆိုင္ရာ ထိပ္တန္းျပႆနာေတြထဲမွာ ပါ၀င္လာပါေတာ့တယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာဆိုရင္ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္မွာ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရးလံုျခံဳေရးႏွင့္ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္မွဳဆိုင္ရာ ဥပေဒမူၾကမ္းကို လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့ျပီး၊ ျပည္သူ႕ က်န္းမာေရးကို ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္တခုအေနနဲ႕ တရား၀င္ ထည့္သြင္းလာခဲ့ပါတယ္။ ယူေက၊ ကေနဒါနဲ႕ ၾသစေၾတးလ် ႏိုင္ငံမ်ားမွာလဲ ဆိပ္ကမ္းမွ ၀င္လာတဲ့ အစားအစာမ်ားကို စစ္ေဆးျခင္း၊ ဇီ၀ပစၥည္းမ်ားကို ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ျခင္း၊ ဆက္သြယ္ေရးကြန္ယက္မ်ား ျဖန္႕က်က္ျခင္း၊ ကာကြယ္ေဆးမ်ား စုေဆာင္းထားရွိျခင္း၊ ေဆး၀ါးသစ္မ်ား ေဖာ္ထုတ္ျခင္း စတဲ့ ဇီ၀ပိုးမႊားဆိုင္ရာ ျပည္ထဲေရး မဟာဗ်ဴဟာမ်ားကို ခ်မွတ္လာခဲ့ၾကပါတယ္။

ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မွာလဲ တုန္႕ျပန္ေဆာင္ရြက္ေရးနဲ႕ ျပင္ဆင္ေရးဆိုင္ရာ အစည္းအေ၀းမ်ားစြာ ထြက္ေပၚလာ ခဲ့သလို၊ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးကလဲ Global Outbreak Alert and Response Network ကို အသံုးျပဳျပီး ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရးနဲ႕ တုန္႕ျပန္ေဆာင္ရြက္ေရး နည္းလမ္းမ်ားကို အေကာင္ အထည္ေဖာ္ဖို႕ ႏိုင္ငံအားလံုးကို တိုက္တြန္းခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံမ်ားစြာက အစိုးရေတြ၊ ႏိုင္ငံတကာ အဖြဲ႕အစည္းေတြကလဲ ဇီ၀အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္မွဳကာကြယ္ေရးနဲ႕ တုန္႕ျပန္ေဆာင္ရြက္ေရးဆိုင္ရာ ေလ့လာမွဳမ်ားစြာကို ျပည္သူ႕ က်န္းမာေရး ပညာရွင္ေတြ၊ စစ္ေရးနဲ႕ အၾကမ္းဖက္မွဳ ေလ့လာေရးပညာရွင္ေတြ အကူအညီနဲ႕ ျပဳလုပ္ေနၾကပါတယ္။

နိဂံုး

ယေန႕ေခတ္ ၂၁ ရာစုကမၻာၾကီးဟာ ေျပာင္းလဲမွဳေပါင္းမ်ားစြာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ကမၻာၾကီးျဖစ္ပါတယ္။ ၂၀ ရာစု ကမၻာၾကီးဆီက အေတြးအေခၚေဟာင္းေတြျဖစ္တဲ့ လံုျခံဳေရးဆိုတာ စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ပဲ ဆိုင္တယ္ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚေတြ၊ သိပၸံပညာနဲ႕ ၀ိဇၨာပညာကို သီးျခားခြဲမွုေတြ၊ က်န္းမာေရးဆိုတာ လူေတြရဲ႕ ေရာဂါေတြကို ကုသတာျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ က်န္းမာေရးလုပ္သားေတြဟာ ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္ေရး၊ လံုျခံဳေရး နဲ႕ မသက္ဆိုင္ဘူးဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚေတြဟာ ရာစုေဟာင္းထဲမွာ က်န္ရစ္ခဲ့ျပီျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွုေရး၊ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး၊ ကုန္သြယ္ေရး၊ လံုျခံဳေရးေတြဟာ လူသားေတြနဲ႕ ေန႕စဥ္လူမွဳဘ၀ကို တိုက္ရိုက္သက္ေရာက္မွဳေတြ ရွိေနျပီ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။


ခင္မမမ်ိဳး (၂၅၊ ၉၊ ၂၀၀၉)


ရည္ညႊန္းကိုးကား-

Central Intelligence Agency (CIA) (2000) The Global Infectious Disease Threat and its implications for the United States, National Intelligence Estimate (NIE99-17D)

Elbe, S. (2003) The Strategic Implications of HIV/ AIDS, Adelphi paper 357, International Institute of Strategic Studies, Oxford University Press, Oxford

Garrett, L. (2005) HIV and National Security: Where are the Links?, Council on Foreign Relations, New York

McInnes, C. & Lee, K. (2006) 'Health security and Foreign Policy', Review of International Studies, 32 (1), 5-23

McInnes, C. (2008) 'Health' in Williams, P. (ed.) Security Studies, Routledge, London & New York

Ostergard, R. (ed.) (2006) HIV, AIDS and the Threat to National and International security, Palgrave, London

Price-Smith, A. (2001) The Health of Nations: Infectious diseases, Environmental change, and their effects on National security and Development, MIT Press, Cambridge, MA.

Turner & Hulme (1997) Governance, Administration and Development: Making the State work, Macmillan Press, Basingstoke