လူထုလွဳပ္ရွားမွဳႏွင့္ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲျခင္းျဖစ္စဥ္

-ခင္မမမ်ိဳး -

ဒီမိုကေရစီဆိုတာ စနစ္တခုျဖစ္ပါတယ္။ စနစ္တခုျဖစ္တာေၾကာင့္ တည္ေဆာက္ယူရပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က ဒီမိုကေရစီဆိုတာကို အာဏာရွင္ေတြဆီက ေတာင္းယူလို႕ ရမယ္လို႕ ထင္တတ္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အာဏာရွင္ဆိုတာက အာဏာရွင္စနစ္ကို တည္ေဆာက္ေနသူမ်ားျဖစ္တာေၾကာင့္ အာဏာရွင္ဆီမွာ မရွိတဲ့ ဒီမိုကေရစီကို ေတာင္းယူလို႕ မရပါ။ ဒီေတာ့ ေတာင္းယူလို႕မရရင္ တိုက္ယူလို႕ ရမလားလို႕ ေမးစရာရွိလာပါတယ္။ တိုက္ယူတယ္လို႕ ဆိုရင္ေတာ့ မရပါဘူး။ တိုက္တာကေတာ့ တိုက္ရပါမယ္။ လူထုတိုက္ပြဲအသြင္နဲ႕ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ လက္နက္ကိုင္တိုက္ပြဲအေနနဲ႕ျဖစ္ျဖစ္၊ ႏိုင္ငံတကာအကူအညီ ေပါင္းစပ္ပါ၀င္မွဳနဲ႕ပဲျဖစ္ျဖစ္ တိုက္ရပါမယ္။ ႏိုင္ငံတကာအကူအညီ ေပါင္းစပ္ပါ၀င္မွဳလို႕ပဲ ဆိုထားပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာတိုက္ပြဲနဲ႕လို႕ ဆိုလိုတာ မဟုတ္ပါ။ ႏိုင္ငံတကာက စစ္မ်က္ႏွာ တခုအေနနဲ႕ပဲ အသံုး၀င္ပါတယ္။ ဒီလိုတိုက္ရာမွာ အာဏာရွင္စနစ္ဆိုတဲ့ စနစ္ကို တိုက္ရပါမယ္။ စနစ္ရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးေတြကို ေဖာ္ထုတ္ရပါမယ္။ အာဏာရွင္စနစ္ကို တိုက္ျပီး ဒီမိုကေရစီစနစ္ ကို တည္ေဆာက္ယူရပါမယ္။ ဒီမိုကေရစီ ေျပာင္းလဲျခင္း ျဖစ္စဥ္မွာက သ႑ာန္အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိပါတယ္။


ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္အသြင္သ႑ာန္မ်ား

အခ်ိဳ႕က ေခတ္မွီဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳေပၚမွာ အေျခတည္တဲ့ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ကို လက္ခံယံုၾကည္ၾကပါတယ္။ ဒီျဖစ္စဥ္အရဆိုရင္ ဒီမိုကေရစီစနစ္ တည္ေဆာက္မွဳ မတိုင္ခင္မွာ စီးပြားေရးတိုးတက္မွဳရွိရမယ္၊ civil society အားေကာင္းဖို႕ လိုအပ္မယ္လို႕ ယူဆၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရးတိုးတက္မွဳကို ဦးစားေပးလုပ္ေဆာင္ရမယ္လို႕ ဆိုၾကပါတယ္။ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲတိုင္းျပည္ေတြမွာ ဒီမိုကေရစီ စနစ္တည္ေဆာက္တဲ့အခါ ဒီလိုစီးပြားေရး၊ လူမွဳေရးတိုးတက္မွဳေတြ မရွိရင္ ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို ခိုင္ျမဲေအာင္တည္ေဆာက္ဖို႕ မျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ေထာက္ျပေျပာဆိုၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Lipset က စီးပြားေရးတိုးတက္လာတာနဲ႕အမွ် ဒီမိုကရက္တစ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ အေကာင္အထည္ေပၚလာႏိုင္မယ့္ အခြင့္အေရးေတြကို စီးပြားေရးတိိုးတက္မွဳနဲ႕ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ေတြနဲ႕ ဆက္ႏြယ္ျပီး အဆိုျပဳထားခဲ့ပါတယ္။ ပညာရွင္ Huntington ကလဲ ဒီမိုကေရစီစနစ္တည္ေဆာက္ဖို႕အတြက္ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြ၊ သမဂၢလွဳပ္ရွားမွဳေတြ နည္းပါးရမယ္လို႕ အဆိုျပဳထားပါတယ္။ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြကို ေခတ္မွီဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံၾကီးအျဖစ္ တည္ေဆာက္ျပီးမွသာ ခြင့္ျပဳရမယ္လို႕ သူ႕ရဲ႕ ေခတ္သစ္ modernization theory မွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ပညာရွင္ Moore ကက်ေတာ့ Lipset ရဲ႕ လူမွဳေရး၊ စီးပြားေရး တိုးတက္မွဳ လိုအပ္ခ်က္ အေျခအေနေတြကို လက္ခံထားခဲ့ေပမယ့္ လူထု လွဳပ္ရွားမွဳေတြကလဲ အေရးၾကီးေၾကာင္း ပထအလွိဳင္း ဒီမိုကေရစီ ေျပာင္းလဲမွုျဖစ္စဥ္လို႕ ေခၚဆိုၾကတဲ့ အဂၤလန္၊ ျပင္သစ္၊ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုႏိုင္ငံေတြကို ဥပမာေပးျပီး ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ ဒီသ႑ာန္ဟာ ႏိုင္ငံအခ်ိဳ႕ရဲ႕ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္မွာ မွန္ကန္ေပမယ့္ ေပၚတူဂီ၊ ဂရိ၊ ပီရူး တို႕မွာက်ေတာ့ မမွန္ကန္ခဲ့ပါဘူး။ ဘာလို႕လဲဆိုေတာ့ ဒီႏိုင္ငံေတြမွာ စီးပြားေရး၊ လူမူေရး တိုးတက္မွဳ preconditions ေတြ မရွိပဲ ဒီမိုကေရစီစနစ္ အေကာင္အထည္ေပၚလာခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ေခတ္မွီဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္တဲ့ စက္မွဳႏိုင္ငံၾကီးေတြျဖစ္တဲ့ အာဂ်င္တီးနား၊ ဘရာဇီး၊ ခ်ီလီ၊ ေတာင္ကိုးရီးယားႏိုင္ငံေတြမွာက်ေတာ့ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳက ဒီဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေလးေတြေနာက္မွာမွ စတင္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

တခ်ိဳ႕ကက်ေတာ့ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ဆိုတာကို transitology ဆိုတဲ့ elite ေတြကပဲ ဦးေဆာင္ေျပာင္းလဲတဲ့ ျဖစ္စဥ္အေနနဲ႕ ရွဳျမင္ၾကပါတယ္။ ဒီျဖစ္စဥ္မွာက်ေတာ့ resurrection of Civil Society ဆိုတဲ့ အေျခအေနက အဓိကက်ပါတယ္။ ဒီအေျခအေနက ျပည္သူလူထု၊ ေက်ာင္းသား၊ အလုပ္သမား၊ ဘာသာေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြအားလံုးက ကနဦးဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ (Initial democratization) ကို လူထုအားနဲ႕ တြန္းအားေပးလိုက္တာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္မွာ လူထုရဲ႕ အခန္းက႑က Initial democratization ကို စတြန္းခဲ့တဲ့ ဒီမိုကေရစီ အေရးေတာ္ပံုၾကီးေတြမွာ ဆႏၵျပပြဲေတြ၊ street theatre ေတြမွာ ပါ၀င္မွဳျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုတြန္းအားေပးလိုက္တဲ့အခါမွာ အာဏာရွင္အုပ္စုနဲ႕ ဒီမိုကေရစီအုပ္စုဆိုတဲ့ အင္အားစုၾကီးႏွစ္ရပ္ထြက္ေပၚလာပါတယ္။ ဒီအုပ္စုႏွစ္ရပ္ကေန ေခါင္းေဆာင္ elite ေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ဒီ elites ေတြဟာ ဒီမိုကေရစီ လွဳပ္ရွားမွဳၾကီးကေန ေပၚထြက္လာတာျဖစ္ရံုမက လွဳပ္ရွားမွဳရဲ႕ ရလာဒ္ကိုပါ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ့ အင္အားစုေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ ဆက္လက္အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္လား၊ ရပ္တန္႕ျပီး political deadlock ျဖစ္သြားလာဆိုတာကေတာ့ ဒီမိုကေရစီဘက္က ေခါင္းေဆာင္ေတြဟာ လူထုတိုက္ပြဲအရွိန္ေကာင္းစဥ္မွာ ဖြဲ႕ရမယ့္ အတိုက္အခံဦးေဆာင္ၾကားျဖတ္အစိုးရ (သို႕မဟုတ္) အာဏာရွင္နဲ႕ တြဲဖက္ဖြဲ႕စည္းရမယ့္ ပါ၀ါရွယ္ယာ ၾကားျဖတ္အစိုးရ စတဲ့ၾကားျဖတ္အစိုးရေတြကို ဖြဲ႕စည္းႏိုင္တဲ့ အရည္အခ်င္းနဲ႕ အေျမာ္အျမင္ရွိမရွိ ဆိုတာမွာ မူတည္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ မေအာင္ျမင္ဖူးဆိုရင္ ဒါဟာ လူထုၾကီးေၾကာင့္ မဟုတ္ပဲ လူထုၾကီးေရြးခ်ယ္လိုက္တဲ့ elite ေတြရဲ႕ အရည္အခ်င္း၊ အေတြးအေခၚ၊ စီမံလုပ္ကိုင္ပံုေတြနဲ႕ပဲ ဆိုင္ပါတယ္။

ဒီလိုနဲ႕ ဒီ elite ေတြက ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ကို အေကာင္အထည္မေဖာ္ႏိုင္ေတာ့ဘူးဆိုတာ ေသခ်ာလာတဲ့အခါ ေနာက္တၾကိမ္ လူထုတိုက္ပြဲေတြ ထပ္မံ ေပၚထြက္ရျပန္ပါတယ္။ cycle of protests လို႕ေခၚဆိုႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီအခါမွာ ဒီလူထုတိုက္ပြဲေတြကေန elite ေတြ ထပ္ထြက္လာႏိုင္ပါတယ္။ ဒီျဖစ္စဥ္မွာ တခုသတိထားစရာရွိတာက ေရွ႕ပိုင္း လူုထုတိုက္ပြဲေတြက elite ေတြရဲ႕ အခန္းက႑ပဲျဖစ္ပါတယ္။ လူထုတိုက္ပြဲေတြျဖစ္လာျပီး ထပ္မံေပၚထြက္လာတဲ့ elite အသစ္ေတြက ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ကို ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္ စတင္သြားမွာကို ေရွ႕က တခ်ိဳ႕ elite ေတြက စိုးရိမ္တတ္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ဒီလိုစိုးရိမ္တဲ့ elite ေတြထဲမွာ လုပ္ေဆာင္ပံု ပံုစံႏွစ္မ်ိဳးထပ္ထြက္လာပါတယ္။ ပထမတမ်ိဳးက လူထုတိုက္ပြဲေတြ ထပ္ျပီး မေပၚလာေအာင္ နည္းမ်ိဳးစံုနဲ႕ တားဆီးတာျဖစ္ပါတယ္။ ေရွ႕လဲမတက္၊ ေနာက္လဲ မဆုတ္တဲ့ ပိုေနျမဲ၊ က်ားေနျမဲပံုစံပါ။

ဒုတိယတမ်ိဳးကေတာ့ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳ အားေကာင္းလာတဲ့အခါ ေနရာ၀င္ယူဖို႕ ၾကိဳးစားတာေတြျဖစ္ပါတယ္။ ေခါင္းေဆာင္သစ္ေတြ ထပ္မထြက္လာေအာင္ ေရွ႕ပိုင္းကေန ပိတ္ပင္ထားမွဳေတြ လုပ္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ မွာ political deadlock ျဖစ္သြားတဲ့ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ဒီမိုကေရစီ အင္အားစုေတြအၾကားမွာ ျဖစ္ေလ့ရွိတဲ့ ေနရာယူမွဳေတြ၊ အခ်င္းခ်င္း တိုက္ခိုက္ ေျပာဆိုမွဳေတြ၊ မ်ိဳးဆက္သစ္လက္ဆင့္ကမ္းမွဳ အားနည္းတာေတြ၊ က်ဆံုးခဲ့တဲ့ အေတြ႕အၾကံဳနဲ႕ ျဖတ္သန္းမွဳကို ဂုဏ္ေဖာ္ေျပာဆိုမွဳေတြ အားလံုးဟာ ဒီသေဘာတရားမွာ အေျခတည္ပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီအင္အားစုေတြမွာ ဒီလို elite ေတြမ်ားေနရင္ ေနာက္တၾကိမ္လူထုတိုက္ပြဲကေန ထပ္ထြက္လာမယ့္ elite ေတြရဲ႕ အခန္းသ႑ကို ကန္႕သတ္လိုက္သလို ျဖစ္သြားတာေၾကာင့္ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ ေအာင္ျမင္ဖို႕ ခက္ခဲတတ္ပါတယ္။ အေျမာ္အျမင္ၾကီးမွဳ၊ ကိုယ္က်ိဳးထက္ အမ်ားအေရးကို ဦးစားေပး စဥ္းစားမွဳေတြရွိဖို႕က ဒီအသြင္သ႑ာန္ေအာင္ျမင္မွဳရဲ႕ ေသာ့ခ်က္ပါပဲ။

Initial democratization စတင္သြားျပီဆိုရင္လဲ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြက တျခားအသြင္သ႑ာန္ေတြနဲ႕ ဆက္ရွိေနရမွာျဖစ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ ကနဦးဒီမိုကေရစီ စတင္ျပီးတဲ့အခါ ႏိုင္ငံတည္ေဆာက္မယ့္ ေခါင္းေဆာင္ေတြ ေပၚထြက္ေနျပီအထင္နဲ႕ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳက အားနည္းသြားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီေခါင္းေဆာင္ေတြက လူထုရဲ႕ အနာဂတ္ ဘ၀တိုးတက္မွဳကို ဖန္တီးအားထုတ္တာ မျပဳလုပ္ပဲ အာဏာလုမွဳေတြ၊ ကိုယ္က်ိဳးရွာမွဳေတြ ျပဳလုပ္လာတာလဲ ရွိေနတတ္ပါတယ္။ ဒါဟာ ဒီမိုကေရစီ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္မွာတင္ မဟုတ္ပါဘူး။ ႏိုင္ငံေရးေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္တိုင္းမွာ ျဖစ္ေလ့ရွိပါတယ္။ အာရွနဲ႕ အာဖရိကႏိုင္ငံေတြမွာ ကိုလိုနီအစိုးရလက္ေအာက္က လြတ္ေျမာက္ကာစမွာလြတ္လပ္ေရးနဲ႕အတူ ေပၚေပါက္လာခဲ့တဲ့ အစိုးရေတြမွာလဲ ေဖာက္ျပန္တဲ့ ေခါင္းေဆာင္ေတြ အမ်ားၾကီးေပၚထြက္ခဲ့ဖူးပါတယ္။

အာဏာရွင္စနစ္ကေန ဒီမိုကေရစနစ္ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ ကနဦးအစမွာလဲ လွဳပ္ရွားမွဳမွာ ပါ၀င္ခဲ့တာကို အခြင့္ေကာင္းယူျပီး ေခါင္းေဆာင္ေနရာလုဖို႕ ၾကိဳးစားသူေတြ၊ အာဏာရွင္ဘက္ေတာ္သားေဟာင္းေတြထဲက အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ တည္ေဆာက္ေရးယႏၳရားထဲမွာ က်န္ရစ္ခဲ့သူေတြနဲ႕ ဒီမိုကေရစီဘက္ေတာ္သားေတြအၾကားက ပဋိပကၡေတြ၊ ႏိုင္ငံေရးသမားအခ်င္းခ်င္း ေစာင္းေျမာင္းတိုက္ခိုက္မွဳေတြ၊ ေငြေၾကးအရွဳပ္အရွင္းေတြ စတဲ့ အေထြေထြ ျပႆနာေတြဟာ ေပၚေပါက္လာမွာပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီမိုကေရစီစနစ္ဆိုတာ လူထုဆီက အာဏာသက္ဆင္းတဲ့ စနစ္ျဖစ္တာေၾကာင့္ ဒီလိုျပႆနာေတြကို လြတ္လပ္ပြင့္လင္းတဲ့ မီဒီယာေတြ၊ အာဏာရႏိုင္ငံေရးပါတီေတြကို တျခားပါတီနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြက ျပန္လွန္ေစာင့္ၾကည့္မွဳေတြ၊ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူကိစၥေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားေတြနဲ႕ ေျဖရွင္းသြားႏိုင္မွာ ျဖစ္တယ္။

ဒီမိုကေရစီဆိုတာ စနစ္တခုျဖစ္ျပီး၊ ဒီမိုကေရစီ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ဆိုတာက တျခားစနစ္ေတြကေန ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို ျပဳျပင္တည္ေဆာက္တဲ့ ျဖစ္စဥ္တရပ္သာျဖစ္တယ္။ အာဏာရွင္စနစ္နဲ႕ ကြာျခားတာက အာဏာရွင္စနစ္ကို လူေတြရဲ႕ စိတ္ေနစိတ္ထားေတြ၊ အတၱေတြ၊ ေလာဘ၊ ေမာဟက ထိန္းခ်ဳပ္ေမာင္းႏွင္ျပီး၊ ဒီမိုကေရစီစနစ္မွာက်ေတာ့ စနစ္ရဲ႕ တန္ဖိုးေတြ၊ ယံုၾကည္ခ်က္ေတြက လူေတြရဲ႕ အတၱေတြ၊ ေလာဘ၊ ေမာဟေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ေမာင္းႏွင္တာျဖစ္တယ္။ အာဏာရွင္ဘက္ေတာ္သားေတြက မေကာင္းဘူးလို႕ တထစ္ခ် ေျပာလို႕မရသလို ဒီမိုကေရစီဘက္ေတာ္သားေတြကိုလဲ သူေတာ္စင္ေတြလို႕ ဘယ္သူမွ တပ္အပ္မေျပာႏိုင္ဘူး။ ပိုက္ဆံလက္ထဲ မရွိခင္မွာ ဟိုလူ၊ ဒီလူ ကူညီဖို႕ စဥ္းစားသူေတြဟာ လက္ထဲ ပိုက္ဆံတကယ္ေရာက္လာတဲ့အခ်ိန္မွာ ကိုယ့္အက်ိဳးနဲ႕ ကိုယ့္မိသားစုအတြက္ ပိုျပီး ဦးစားေပးၾကတာပဲ။ ဒါဟာ အျပစ္ဆိုစရာမဟုတ္ဘူး။ လူ႕သဘာ၀ပဲျဖစ္တယ္။

ဒီလို လူ႕အတၱေတြကို အာဏာရွင္စနစ္က တြန္းအားေပးတယ္။ အာဏာရယူလိုစိတ္၊ အာဏာဆုပ္ကိုင္ထားလိုစိတ္၊ အာဏာနဲ႕ ေပ်ာ္ေမြ႕တဲ့ စိတ္ေတြဟာ အာဏာရွင္စနစ္က တြန္းပို႕ေပးတဲ့ စိတ္ေနစိတ္ထားေတြပဲျဖစ္တယ္။ ဒီမိုကေရစီစနစ္က က်ေတာ့ ဒီလို လူ႕အတၱေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္လိုက္တယ္။ လူအမ်ား ဆႏၵနဲ႕ လူအမ်ားအက်ိဳးကို ေဆာင္ရြက္ဖို႕ လူအမ်ားက ေရြးခ်ယ္ထားသူေတြဟာ အမ်ားအက်ိဳးမၾကည့္ပဲ ကိုယ့္အတၱေနာက္ကိုပဲ လိုက္ေနတာကို ဒီမိုကေရစီ စနစ္က ခြင့္မျပဳဘူး။ ဒါေၾကာင့္ လူထုတရပ္လံုးရဲ႕ အနာဂတ္တိုးတက္ေရးကို ျပည္သူလူထုအေပၚမွာ အေျခတည္တဲ့ ျပည္သူ႕ဒီမိုကေရစီစနစ္ကသာ ေဖာ္ေဆာင္ေပးႏိုင္တာျဖစ္တယ္။

တခ်ိဳ႕က ႏိုင္ငံေရးအေတြးအေခၚနဲ႕ ဘက္လိုက္မွဳေတြမွာ လူကို အေျခခံျပီး စဥ္းစားဆံုးျဖတ္တတ္ၾကတယ္။ စနစ္ေပၚအေျခခံ မစဥ္းစားၾကဘူး။ ဒီလိုလူမ်ိဳးေတြဟာ ဒီမိုကေရစီအင္အားစုေတြထဲက လူေတြရဲ႕ အားနည္းခ်က္ေတြ၊ အတၱေတြကို ေတြ႕လာ၊ သိလာတဲ့အခါက်ေတာ့ ဒီမိုကေရစီလွဳပ္ရွားမွဳအေပၚ အထင္အျမင္လြဲလာေတာေတြရွိတယ္။ ဒါဟာ လူုအေပၚမွာ အေျခတည္စဥ္းစားမွဳ၊ ပုဂၢိဳလ္ေရးကိုးကြယ္မွဳေတြရဲ႕ ရလာဒ္ေတြပဲျဖစ္တယ္။ လူ႕စိတ္ဆိုတာ အင္မတန္ဆန္းက်ယ္တယ္။ အခ်ိန္၊ ေနရာ၊ အေျခအေနေတြဟာ လူေတြရဲ႕ စိတ္ကို လႊမ္းမိုးႏိုင္တယ္။ အေျခအေန၊ အခ်ိန္အခါအရ လူသတ္မွဳက်ဴဳးလြန္သြားမိသူ အမ်ားစုဟာ မက်ဴးလြန္ခဲ့စဥ္တုန္းက လူအခ်င္းခ်င္း သတ္ျဖတ္တာဟာ မေကာင္းဘူးလို႕ လက္ခံခဲ့ၾကသူေတြခ်ည္းပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ အသိတခုနဲ႕ မျပီးဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ထိန္းခ်ဳပ္ေပးဖို႕ဥပေဒဆိုတာ ေပၚလာတယ္။ ဒီမိုကေရစီ ဆိုတာလဲ ဒီလိုပဲ။ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားနဲ႕ ဒီယႏၱရားထဲက လူေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ေပးတဲ့ စနစ္သာလွ်င္ျဖစ္တယ္။

ဒီေတာ့ ဒီမိုကေရစီဘက္ေတာ္သားေတြရဲ႕ စနစ္နဲ႕ မကိုက္ညီႏိုင္တဲ့ အတၱေတြ၊ လုပ္ရပ္ေတြဟာလဲ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ စလာတဲ့အခါမွာ စနစ္က ျပန္ထိန္းခ်ဳပ္သြားမွာပဲျဖစ္တယ္။ စနစ္နဲ႕ မကိုက္ညီသူေတြကို စနစ္က ဖယ္ရွားပစ္ေလ့ရွိတာ ဓမၼတာသာျဖစ္တယ္။ တိုင္းျပည္တခုမွာ စနစ္ဆိုးရွိေနရင္ စနစ္ဆိုးနဲ႕ မကိုက္ညီသူေတြ ျပည္ပထြက္တာမ်ားျပီး brain drain ဆိုတဲ့ ဦးေႏွာက္ ယိုစီးမွဳျပႆနာျဖစ္ေလ့ရွိတယ္။ စနစ္ေကာင္းကို ျပန္တည္ေဆာက္တဲ့အခါ brain gain ျဖစ္လာတတ္စျမဲပါပဲ။ ဒီအခါမွာ စနစ္နဲ႕ မကိုက္ညီတဲ့ လူေတြရဲ႕ စိတ္ေတြကို စနစ္က ျပဳျပင္မွာ ျဖစ္သလို၊ ျပဳျပင္လို႕ မရသူေတြကလဲ စနစ္ကေန လြင့္ထြက္သြားမွာပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ လူေတြကို ၾကည့္ျပီး စနစ္ေရးရာကို ဆံုးျဖတ္လို႕ မရဘူးဆိုတာ လူအမ်ား သိနားလည္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ဒီလိုလူေတြရဲ႕ အာဏာ၊ ေငြေၾကးနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေဖာက္လြဲေဖာက္ျပန္ျဖစ္တတ္တဲ့ သဘာ၀ေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ့ ဒီမိုကေရစီစနစ္ အျမစ္တြယ္ခိုင္မာဖို႕ အတြက္ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳ ေတြဟာ အလြန္ပဲ အေရးၾကီးပါတယ္။

လူထုလွဳပ္ရွားမွဳႏွင့္ ဒီမိုကေရစီ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္

လူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြဟာ ဒီမိုကေရစီ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္တေလွ်ာက္လံုးမွာ အလြန္ပဲ အေရးၾကီးလွပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ေတြက လူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြရဲ႕ အခန္းက႑ကို ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ အဆင့္ ငါးဆင့္ခြဲျပီး ပံုေဖာ္ျပသၾကပါတယ္။ ပထမအဆင့္ကေတာ့ ဆန္႕က်င္ေတာ္လွန္ေရး (resistance) အဆင့္ျဖစ္ပါတယ္။ မိသားစုအတြင္းမွာ ဒီမိုကေရစီစနစ္ က်င့္သံုးျခင္းက အစျပဳလို႕ အာဏာရွင္စနစ္အျမစ္တြယ္ေနတဲ့ ထံုးတမ္းစဥ္လာေတြကို ဆန္႕က်င္တာ၊ ႏိုင္ငံေရး လွဳပ္ရွားမွဳ ကြန္ယက္ေတြတည္ေဆာက္တာေတြျဖစ္ပါတယ္။ အလုပ္သမား၊ ေက်ာင္းသား၊ ေတာင္သူလယ္သမား၊ ဘာသာေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြအပါအ၀င္ လူထုလူတန္းစားအလႊာမ်ိဳးစံု အၾကားမွာ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳကို ေထာက္ခံအားေပးမွဳရွိလာေအာင္ စည္းရံုးလွံဳေဆာ္ေပးရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီကေနတဆင့္ အာဏာရွင္ဆန္႕က်င္ေရး ကြန္ယက္ၾကီးကို တည္ေဆာက္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီကြန္ယက္တည္ေဆာက္မွဳဟာ အဆံုးအျဖတ္ေပးမယ့္ လူထုတိုက္ပြဲအတြက္ အလြန္ပဲ အေရးၾကီးပါတယ္။ ခ်ီလီ၊ ပိုလန္၊ အာဂ်င္တီးနား ႏိုင္ငံေတြမွာ ဘာသာေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြက ဒီမိုကေရစီ လွဳပ္ရွားမွဳကြန္ယက္ေတြကို ေထာက္ခံေပးခဲ့ၾကတယ္။ ကြန္ယက္ခ်ိတ္ဆက္လွဳပ္ရွားမွဳေတြအတြက္ အေထာက္အကူေပးခဲ့တယ္။

တခ်ိဳ႕ ဒီမိုကေရစီ လွဳပ္ရွားမွဳေတြမွာက်ေတာ့ ဒီကြန္ယက္ တည္ေဆာက္မွဳကို အားေကာင္းေအာင္ မတည္ေဆာက္ပဲ လူထုကို အတင္းတြန္းျပီး လွဳပ္ရွားခိုင္းတတ္ၾကတယ္။ ဒီအဆင့္မပါပဲ လူထုတိုက္ပြဲေခၚတတ္ၾကတယ္။ သက္ဆိုင္ရာနီးစပ္သူမ်ားနဲ႕ အစုအဖြဲ႕ေလးေတြဖြဲ႕ျပီး လူထုလွဳပ္ရွားမွဳကို ေဇာင္းတင္ၾကတယ္။ အဲဒီလို လွဳပ္ရွားမွဳေတြက ေအာင္ျမင္ႏိုင္ေခ်နည္းပါးတယ္။ ဘာလို႕လဲဆိုေတာ့ ကြင္းလယ္ေခါင္မွာ ယာယီတဲေလးေတြ သြားထိုးတာနဲ႕ တူလို႕ပဲျဖစ္တယ္။ ေလျပင္းမုန္တိုင္း လဲက်ေရာ ဒီယာယီတဲေလးေတြက အလြယ္တကူ ျပိဳပ်က္သြားျပန္ေရာ။ အုတ္ျမစ္ မခိုင္ပဲ အိမ္ေဆာက္လို႕ မရဘူး။ အိမ္မွာမွ အထပ္ေပါင္းမ်ားစြာပါတဲ့ တိုက္ၾကီးေတြ ဆိုရင္ အခ်ိန္ယူအုတ္ျမစ္ခ်ရတယ္။ တခ်ိဳ႕ ဒီမိုကေရစီ လွဳပ္ရွားမွဳေတြက်ေတာ့လဲ လူထုထဲမွာ မတည္ေဆာက္ပဲ နီးရာစုျပီး အဖြဲ႕ဖြဲ႕ၾကတာေတြ သိပ္အားသန္ျပန္ေရာ။ ဘာနဲ႕ တူလဲဆိုေတာ့ အိမ္မေဆာက္ပဲ ေခါင္မိုး ထုတ္လုပ္ေရးလုပ္တာနဲ႕ တူတယ္။ ေခါင္မိုးေတြပဲရွိျပီး အုတ္ျမစ္ရွိဖို႕ ေနေနသာသာ၊ အိမ္ရဲ႕ structure ေတာင္ စာရြက္ေပၚမွာ မရွိျဖစ္ေနတဲ့ လွဳပ္ရွားမွဳေတြ အာရွနဲ႕ အာဖရိကက ဒီမိုကေရစီ လွဳပ္ရွားမွဳေတြမွာ ရွိေနဆဲပဲျဖစ္တယ္။

ဒီလိုနဲ႕ တည္ေဆာက္မွဳေတြ လုပ္ျပီး ကြန္ယက္ေတြ ခ်ိတ္ဆက္လာၾကတဲ့ အခါ အေျခအေနကို ၾကည့္ျပီး တိုက္ပြဲငယ္၊ တိုက္ပြဲလတ္၊ တိုက္ပြဲၾကီးေတြ ပံုေဖာ္ရတယ္။ တိုက္ပြဲမေဖာ္ေဆာင္ရင္ ညီညြတ္ေရးဆိုတာ တည္ေဆာက္လို႕ မျဖစ္ႏိုင္တာေၾကာင့္ပဲ။ ညီညြတ္ေရးဆိုတာ တိုက္ပြဲနဲ႕ ေပါင္းစပ္ျပီးမွ တည္ေဆာက္ရတာ ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ဒီမိုကေရစီလွဳပ္ရွားမွဳေတြက်ေတာ့ တိုက္ပြဲမရွိပဲ ညီညြတ္ေရးတည္ေဆာက္မွဳကို ေဇာင္းေပးလုပ္ၾက၊ အခ်ိန္ကုန္ေနၾကျပန္တယ္။ တိုက္ပြဲအဆင့္မရွိပဲ ညီညြတ္ပါတယ္ဆိုရင္ ဒီညီညြတ္ေရးက တကယ့္ညီညြတ္ေရးေတာ့ ထြက္လာမွာ မဟုတ္ဘူး။ စာရြက္ညီညြတ္ေရးပဲ ျဖစ္လာမွာပဲ။ ကမၻာမွာ ေအာင္ျမင္ခဲ့တဲ့ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ေတြမွာကေတာ့ ဒီစာရြက္ညီညြတ္ေရးပံုစံေတြ ေခတ္မစားခဲ့ဘူး။ အလုပ္သမားသပိတ္၊ ေက်ာင္းသားသပိတ္၊ ဘာသာေရးလွဳပ္ရွားမွဳ၊ ျမိဳ႕ျပလူထု လွဳပ္ရွားမွဳ၊ လယ္သမား လွဳပ္ရွားမွဳစတဲ့ တိုက္ပြဲေတြကေနတဆင့္ တိုင္းျပည္တခုလံုးရဲ႕ လူထူလူတန္းစားအလႊာအသီးသီး ပါ၀င္လာတဲ့ ညီညြတ္ေရးကို ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္ခဲ့ၾကတယ္။ ဒီအဆင့္ကို upsurge of mobilization အဆင့္လို႕ ပညာရွင္ေတြက သတ္မွတ္ၾကတယ္။ ဒီအဆင့္မွာ လူထုတိုက္ပြဲအားေကာင္းလာတဲ့အခါ အာဏာရွင္ စနစ္ျပိဳလဲသြားတယ္။

ဒါေပမယ့္ အာဏာရွင္စနစ္ျပိဳလဲတယ္ဆိုတာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားတခုလံုး ျပိဳလဲသြားတာ မဟုတ္ဘူး။ ေခတၱရပ္ဆိုင္းသြားတာပဲျဖစ္တယ္။ ဒါကို ျပန္ျပီး ဘယ္သူက အသက္သြင္းမလဲ။ အာဏာရွင္ေဟာင္း ဘက္ေတာ္သားေတြက အသက္သြင္းႏိုင္မလား၊ ဒီမိုကေရစီဘက္ေတာ္သားေတြက အသက္သြင္းႏိုင္မလား။ အာဏာရွင္ေဟာင္းဘက္ေတာ္သားတခ်ိဳ႕နဲ႕ ဒီမိုကေရစီ ဘက္ေတာ္သားတခ်ိဳ႕ ပူးေပါင္းျပီး အသက္သြင္းႏိုင္မလား။ ဒီအဆင့္ ကို transition to procedural democracy လို႕ ပညာရွင္ေတြက သတ္မွတ္ထားတယ္။ အဓိက ထြက္လာရမယ့္ ရလာဒ္ကေတာ့ ၾကားျဖတ္အစိုးရပဲ။ ၾကားျဖတ္အစိုးရမထြက္လာမခ်င္း ဒီအဆင့္မေအာင္ျမင္ေသးဘူးလို႕ ဆိုႏိုင္တယ္။ ၾကားျဖတ္အစိုးရ ဆိုတာမွာလဲ ဒီမိုကေရစီဘက္ေတာ္သားေတြက ဦးေဆာင္ဖြဲ႕စည္းတဲ့ ၾကားျဖတ္အစိုးရ၊ အာဏာရွင္ဘက္က ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလိုသူေတြက ဦးေဆာင္ဖြဲ႕စည္းတဲ့ ၾကားျဖတ္အစိုးရ၊ ဒီမိုကေရစီနဲ႕ အာဏာရွင္ဘက္ေတာ္သားေတြ ပူးေပါင္းဖြဲ႕စည္းတဲ့ ၾကားျဖတ္အစိုးရဆိုျပီးရွိသလို တခါတရံ ဘယ္လိုမွ ညွိမရတဲ့ ဘက္ႏွစ္ဘက္အၾကားမွာ ႏိုင္ငံတကာက ေခတၱလာအုပ္ခ်ဳပ္ေပးတဲ့ ၾကားျဖတ္အစိုးရဆိုျပီး ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။

ဒီလိုၾကားျဖတ္အစိုးရေပၚေပါက္လာျပီးမွ ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပတာ၊ အမ်ိဳးသားျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရး ေဆြးေႏြးတာေတြကို လုပ္ရမွာျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ ဒီမိုကေရစီလွဳပ္ရွားမွဳေတြမွာက်ေတာ့ အဆင့္ေတြက ေတာ္ေတာ္ေက်ာ္ၾကတယ္။ Transition to procedural democracy အဆင့္ေ၀းလို႕၊ upsurge of mobilization အဆင့္ေတာင္ မေရာက္ေသးဘူး။ resistance အဆင့္မွာ ယာယီတဲေလးေတြ ထိုးျပီးရံုေလာက္နဲ႕ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးေရး၊ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္ဆိုျပီး ေအာ္တတ္ၾကတယ္။ “မုန္႕ဆီေၾကာ္ဘယ္ေနမွန္းမသိ၊ ႏွဳတ္ခမ္းနာနဲ႕ တည့္ပါ့မလား” ဆိုသလို ဒိုင္ယာေလာ့ခ္အတြက္ conditions ေတြပါ ခ်တတ္ၾကတယ္။ Upsurge of mobilization အဆင့္ ျဖစ္သြားျပန္ရင္လဲ ၾကားျဖတ္အစိုးရဖြဲ႕စည္းေရးလိုလို၊ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္လုပ္ေရးလိုလို သဲသဲကြဲကြဲမရွိၾကျပန္ဘူး။ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္ ဆိုတာ ဘယ္လိုအေျခအေန၊ ဘယ္လိုအဆင့္မွာ ေခၚရတယ္ဆိုတာလဲ နားမလည္ၾကျပန္ဘူး။ Transition to procedural democracy အဆင့္မေရာက္ပဲနဲ႕ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္ဆိုတာ ေခၚလို႕မရဘူး။ ေတာင္အာဖရိကမွာ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္ေအာင္ျမင္ခဲ့တယ္ဆိုတာက ဒီျဖစ္စဥ္မွာ ႏိုင္ငံတကာစစ္မ်က္ႏွာ အားေကာင္းမွဳနဲ႕ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳကို မလြန္ဆန္ႏိုင္ေတာ့ပဲ incumbent de Klerk အစိုးရက ၾကားျဖတ္ အိမ္ေစာင့္အစိုးရအေနနဲ႕ transition to procedural democracy အဆင့္ကို အရင္ေက်ာ္ျဖတ္ခဲ့ျပီးမွ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္နဲ႕ power-sharing coalition အစိုးရ ျဖစ္လာတယ္။ ေနာက္မွ ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရကို ေရြးေကာက္ပြဲနဲ႕ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ဒီလိုမဟုတ္ပဲ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြက်ေတာ့ အဆင့္ေတြခုန္ခုန္ေက်ာ္ျပီး၊ အျမင့္ဆံုးအဆင့္ ၾကားျဖတ္အစိုးရ၊ အနိမ့္ဆံုး ဒိုင္ယာေလာ့ခ္စတဲ့ မဟာဗ်ဴဟာမ်ိဳးေတြ ေရာေထြး ခ်ၾကေလေတာ့ resistance အဆင့္ကတည္းက ဒိုင္ယာေလာ့ခ္ေအာ္သူကေအာ္၊ upsurge of mobilization အဆင့္မွာ ေအာ္သူကေအာ္ ျဖစ္လာပါေလေရာ။ ဆိုးက်ိဳးကေတာ့ ကိုယ့္ဗ်ဳဟာ၊ ရန္သူ႕ဗ်ဴဟာျပန္ျဖစ္ျပီး transition to procedural democracy အဆင့္ထိမေရာက္ခင္မွာ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္နဲ႕ လမ္းလြဲတာေတြ ခံရေတာ့တာပါပဲ။ ဒီလို strategic failures ေတြဟာ အာဏာရွင္ေတြအတြက္ေတာ့ အေကာင္းဆံုးအသံုးခ်လက္နက္ေတြပါပဲ။ ႏိုင္ငံေရးကိစၥရပ္ေတြလို လူသန္းေပါင္းမ်ားစြာရဲ႕ အနာဂတ္ကံၾကမၼာကို ဖန္တီးေျပာင္းလဲႏိုင္တဲ့ မဟာဗ်ဴဟာေတြအသာထားလို႕ လူတေယာက္ဘ၀ ေအာင္ျမင္တိုးတက္ေရးမွာေတာင္ အဆင့္ေက်ာ္ ျဖတ္လမ္းလိုက္လို႕မရပါဘူး။ တက္ေနခ်ိန္မွာ မသိသာေပမယ့္ ျပဳတ္က်တဲ့အခ်ိန္မွာ တလိမ့္ေခါက္ေကြး နဲ႕ ဘယ္လိုမွ ျပန္တည္ေဆာက္ယူလို႕မရေအာင္ ျပဳတ္က်တတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အေျခခံအုတ္ျမစ္တည္ေဆာက္မွဳဟာ အရမ္းကို အေရးၾကီးလွပါတယ္။

ဒီလိုနဲ႕ transition to procedural democracy အဆင့္မွာ ၾကားျဖတ္အစိုးရေတြလဲ ေပၚေပါက္ျပီး အမ်ိဳးသားရင္ၾကားေစ့ေရးေတြ၊ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးပြဲေတြ ေပၚေပါက္လာျပီးတဲ့အခါက်ေတာ့ ေနာက္တဆင့္ျဖစ္တဲ့ democratic consolidation အဆင့္ကို တက္လွမ္းရပါေတာ့တယ္။ ဒီအဆင့္ေအာင္ျမင္ဖို႕ဆိုတာကလဲ လူထုလူတန္းစားအားလံုးရဲ႕ တန္းတူရည္တူအခြင့္အေရးေတြကို အာမခံခ်က္ေပးႏိုင္မယ့္ ျပည္သူ႕ဒီမိုကေရစီကို စြဲစြဲျမဲျမဲယံုၾကည္လက္ခံသူေတြ ေပၚေပါက္လာမွ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ လူဆိုတာကလဲ ေလာဘ၊ ေမာဟေတြနဲ႕ မကင္းႏိုင္ပါဘူး။ ရာထူး၊ အာဏာ၊ ဂုဏ္သိကၡာေတြကို သိပ္ျမတ္ႏိုးတတ္ၾကပါတယ္။ ေငြေၾကးမမက္ေမာပါဘူး၊ အာဏာမမက္ေမာပါဘူး၊ ေနရာမလိုခ်င္ပါဘူးလို႕ ဘယ္ေလာက္ပဲေျပာေနပါေစ၊ လက္ထဲ ဒါေတြ ေရာက္လာတဲ့အခါ၊ လုပ္ပိုင္ခြင့္ေတြ ေရာက္လာတဲ့အခါက်မွ ေျပာခဲ့တဲ့စကားေတြကို ေမ့သြားတတ္သူေတြ တကမၻာလံုးမွာ ဒုနဲ႕ေဒးပဲျဖစ္ပါတယ္။

လူ႕သဘာ၀ဆိုတာကလဲ အစြဲအလန္းက ၾကွီးတတ္ပါတယ္။ တျခား ဥစၥာ၊ အာဏာမဆိုထားနဲ႕။ ေနထိုင္ရာ အိမ္ေလးက ထိုင္ေနက် ကုလားထိုင္ေလးကို သူတပါး၀င္ထိုင္ေနရင္ေတာင္ ရက္ၾကာလာတဲ့အခါ စိတ္ထဲ စႏိုးစေနာင့္ကေတာ့ ျဖစ္တတ္ၾကစျမဲ။ ဘာမဟုတ္တဲ့ အလုပ္ေလးမွာေတာင္ နာမည္ေလးနဲ႕ ရာထူးေလးရဲ႕အေပၚမွာ ကိုယ့္လက္မွတ္ေလးထိုးလိုက္ရတာကို အရသာေတြ႕တတ္ၾကစျမဲ။ အလုပ္က ထြက္လိုက္ရရင္၊ ဒါမွ မဟုတ္ ပင္စင္ယူလိုက္ရတယ္ဆိုရင္ေတာင္ တခါတရံမွာေတာ့ ျပန္ေတြးရင္း တသသ ျဖစ္တတ္ၾကစျမဲ။ ဒီလိုသေဘာသဘာ၀ရွိေနတဲ့ လူ႕ေလာကမွာ ရာထူး၊အာဏာ၊ လုပ္ပိုင္ခြင့္ေတြကို တမ္းတမက္ေမာတတ္ၾကတာ၊ ကုလားထိုင္ေတြကို ထိုင္ျပီးရင္ ေနရာဖယ္မေပးခ်င္ၾကတာ အဆန္းေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ဒီအစြဲေတြဟာ ေရရွည္ၾကာရင္ အာဏာရွင္အသြင္ေဆာင္သြားတာေၾကာင့္ ဒီမိုကေရစီစနစ္နဲ႕ ျပန္ထိန္းခ်ဳပ္ေပးၾကရတာပါ။

ဒါေၾကာင့္ ဒီအဆင့္ေအာင္ျမင္ဖို႕မွာ စာနယ္ဇင္းမီဒီယာေတြ၊ ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို ေယာင္ျပအေပၚယံ ယံုၾကည္ခ်က္ မဟုတ္ပဲ အမွန္တကယ္ယံုၾကည္သူေတြရဲ႕ အခန္းက႑ဟာ အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ စစ္ဘက္- အရပ္ဘက္ ဆက္ဆံေတြ၊ ဒီမိုကေရစီစနစ္အေပၚ အေျခတည္တန္ဖိုးထားတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ကာကြယ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေတာ္လံုျခံဳေရး၊ ႏိုင္ငံျခားဆက္ဆံေရး မူ၀ါဒေတြ၊ ႏိုင္ငံသံုးစရိတ္ခြဲေ၀မွဳေတြ၊ ဒီမိုကရက္တစ္ functioning နဲ႕ ကိုက္ညီမယ့္ က်င့္ထံုးေတြ၊ good governance က်င့္ထံုးေတြ ေပၚထြက္လာဖို႕ တည္ေဆာက္ယူရပါတယ္။ အတတ္ပညာရွင္ေတြနဲ႕ အသိပညာရွင္ေတြ အခ်ိဳးညီညီ ေပၚထြက္လာဖို႕ လိုအပ္လွပါတယ္။ Civil Society အားေကာင္းလာဖို႕ လိုပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီ စနစ္နဲ႕ ကိုက္ညီမယ့္ ႏိုင္ငံေရးယဥ္ေက်းမွဳ နဲ႕ အေတြးအေခၚေတြ ထြန္းကားလာေအာင္ ျပဳျပင္ တည္ေဆာက္ရပါမယ္။ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ democratic consolidation အဆင့္ေရာက္ျပီးမွ အာဏာရွင္စနစ္ကို ျပန္ေရာက္သြားတတ္ပါတယ္။

ဒီလို democratization's derailment ျဖစ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ပညာရွင္မ်ားက ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ၾကရာမွာ အခ်က္ၾကီး ငါးခ်က္ကို ေတြ႕ရွိၾကရပါတယ္။ ပထမအခ်က္က ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ ကာကြယ္ေရးအင္အားစုျဖစ္တဲ့ တပ္မေတာ္က ႏိုင္ငံေရးမွာ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္မွဳျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုစြက္ဖက္ႏိုင္မွဳေတြျဖစ္ပြားရတာကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္အေရးေပၚအေျခအေနေတြမွာ power of the command of the army ဟာ အရပ္သား ႏိုင္ငံေတာ္အၾကီးအကဲလက္ထဲမွာ မရွိလို႕ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအေျခအေနမ်ိဳးမွာ တိုင္းျပည္ဟာ စစ္အာဏာရွင္လက္ေအာက္ကို ျပန္လည္က်ေရာက္သြားတတ္ပါတယ္။ ေနာက္တခ်က္ကေတာ့ ျပည္ပႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕စြက္ဖက္မွဳျဖစ္ပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္မွာ ေပၚေပါက္လာတဲ့အစိုးရဟာ ျပည္ပႏိုင္ငံတခုခုရဲ႕ ၾသဇာခံ အစိုးရျဖစ္လို႕မရပါဘူး။ ျပည္သူလူထုအက်ိဳးကိုပဲ ပထမဦးစားေပးၾကည့္ရွဳတဲ့ အစိုးရျဖစ္ရပါမယ္။ ဒီလိုမဟုတ္ပဲ လက္၀ဲ၊ လက္ယာအင္အားၾကီးႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ရုပ္ေသးအစိုးရေတြျဖစ္လာတဲ့အခါမွာ မူ၀ါဒေရးရာေတြမွာ conflict of interests ျဖစ္တာေတြ၊ အင္အားၾကီးႏိုင္ငံေတြရဲ႕ မူ၀ါဒေရးရာ၊ ေဒသတြင္းေရးရာ အားျပိဳင္မွဳေတြကေန ေပၚလာတဲ့ proxy political conflicts ေတြျဖစ္ျပီး ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ဟာ ေႏွာင့္ေႏွးသြားတာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။

ေနာက္တခ်က္ကေတာ့ ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ပါတယ္။ ေျပာင္းလဲမွဳကာလမွာ ေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ အေျမာ္အျမင္နဲ႕ ဆံုးျဖတ္သံုးသပ္မွဳေတြဟာ အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရး ကြဲျပားမွဳမ်ားတဲ့ တိုင္းျပည္ေတြမွာ ႏိုင္ငံတည္ေထာင္မွဳသ႑ာန္နဲ႕ စနစ္ မွန္ကန္ဖို႕ လိုပါတယ္။ state formation conflicts ေတြ ရွိတဲ့အခါမွာ စနစ္တက်မေျဖရွင္းႏိုင္ရင္ ေရရွည္ ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္လာပါတယ္။ ျပည္တြင္းစစ္ပြဲေတြ မ်ားလာတာနဲ႕အမွ် တပ္မေတာ္အခန္းက႑ကလဲ တိုးျမင့္လာပါတယ္။ ၾကာလာေတာ့ ျပည္တြင္းစစ္နဲ႕အတူု တပ္မေတာ္က အင္အားၾကီးလာပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္လာတဲ့အခါမွာ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ကို ေနာက္ျပန္ဆြဲသလိုျဖစ္ပါေတာ့တယ္။ စစ္အသံုးစရိတ္က ၾကီးျမင့္လာေတာ့ စီးပြားေရးတိုးတက္မွဳက ေႏွာင့္ေႏွးလာျပန္ပါတယ္။ စီးပြားေရးတိုးတက္မွဳေႏွာင့္ေႏွးေတာ့ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳေတြက ျဖစ္လာပါေလေရာ။ ဒီလိုနဲ႕ပဲ အာဏာရွင္ႏိုင္ငံျဖစ္လိုက္၊ ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံျဖစ္လိုက္နဲ႕ သံသရာလည္ေနၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ ကမၻာမွာ အမ်ားၾကီးပါပဲ။

ေနာက္တခ်က္က တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးျဖစ္ပါတယ္။ အေျပာလြယ္သေလာက္ လက္ေတြ႕မွာ အလြန္ခဲယဥ္းတဲ့ ကိစၥရပ္တခုပါ။ အာဖရိကႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ဒီမိုကေရေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ တုံ႕ေႏွးေနရျခင္း အေၾကာင္းရင္းေတြမွာ ဒီအခ်က္က အဓိကျဖစ္ပါတယ္။ အာဏာရွင္စနစ္လက္ေအာက္မွာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ က်ေရာက္ခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ organized crimes ေတြ ၾကီးစိုးပါတယ္။ အာဏာရွင္ဘက္ေတာ္သားေတြေကာ၊ ဒီမိုကေရစီဘက္ေတာ္သားေတြပါ လူကုန္ကူးမွဳေတြ၊ စိန္နဲ႕ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ခိုးထုတ္မွဳေတြ၊ သစ္ခိုးထုတ္မွဳေတြ အပါအ၀င္ တခါတရံမွာ ဘိန္းကုန္ကူးမွဳေတြနဲ႕ပါ ဆက္စပ္တတ္တာေတြ ရွိပါတယ္။ ဥပမာဆိုရင္- အာဖရိကတိုက္မွာ အာဖရိကအေနာက္ပိုင္းေဒသဟာ အေရွ႕ေတာင္အာရွ ဘိန္းျဖဴသယ္ယူေရးရဲ႕ port of entry ျဖစ္ျပီး၊ အာဖရိကေတာင္ပိုင္းေဒသဟာ တကမၻာလံုးက ခိုးယူထားတဲ့ယာဥ္နဲ႕ ယာဥ္အပိုပစၥည္းေတြရဲ႕ ကုန္သြယ္မွဳဇံုျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ဥပေဒျပင္ပ စီးပြားေရးေတြဟာ ဒီမိုကေရစီစနစ္နဲ႕ good governance practices ေတြကို လာဘ္ေပးလာဘ္ယူမွဳေတြ၊ အၾကမ္းဖက္မွုဳေတြ၊ money laundering activities ေတြနဲ႕ undermine လုပ္ေလ့ရွိပါတယ္။ တခါတရံမွာဆိုရင္ အမတ္ေလာင္းေတြကို ေနာက္ကြယ္က က်ားကန္ေပးျပီး မူ၀ါဒေရးရာမွာ ၾကိဳးဆြဲမွဳေတြ ရွိလာတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဥပေဒျပင္ပလုပ္ငန္းေတြကို ႏွိမ္နင္းတဲ့အခါမွာ တရားဥေပေဒစိုးမိုးေရးျပႆနာကေန ႏိုင္ငံေရး၊ လူမ်ိဳးေရးျပႆနာ မတက္ေအာင္ စနစ္တက် ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းတတ္မွဳေတြ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီလိုမဟုတ္ရင္ ႏိုင္ငံက စစ္ဘုရင္ႏိုင္ငံ (warlords state) ျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒီအခ်က္ဟာ အလြန္ပဲ အေရးၾကီးလွပါတယ္။ democratic consolidation ကို ျခိမ္းေခ်ာက္မွဳေပးႏိုင္တဲ့ အႏၱရာယ္ပဲျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္တခ်က္ကေတာ့ ပုဂၢိဳလ္ေရးကိုးကြယ္မွဳျဖစ္တယ္။ လူအခ်င္းခ်င္းေလးစားမွဳနဲ႕ လူအခ်င္းခ်င္း ကိုးကြယ္မွဳ အသြင္သ႑ာန္မတူဘူး။ ေလးစားမွဳက ဒီမိုကေရစီသေဘာတရားေပၚ အေျခခံျပီး၊ ကိုးကြယ္မွဳက အာဏာရွင္သ႑ာန္ဆန္တယ္။ လူတေယာက္ကို ေလးစားသူက ဆက္ဆံေရးမွာလဲ ေလးစားစြာ ဆက္ဆံတယ္။ ျပဳမူေဆာင္ရြက္မွဳေတြမွာလဲ ကိုယ့္အျမင္ကို ျပတ္ျပတ္သားသား တင္ျပတယ္။ ေ၀ဖန္စရာရွိရင္ ေ၀ဖန္ေရးလုပ္တယ္။ သူတပါးေ၀ဖန္သံၾကားရင္လဲ အျပဳသေဘာလား၊ အပ်က္သေဘာလား ခြဲျခမ္းဆံုးျဖတ္တယ္။ ကိုးကြယ္သူက်ေတာ့ အဲလိုမဟုတ္ေတာ့ဘူး။ ဘာလုပ္လုပ္ေထာက္ခံတယ္။ စိတ္ထဲမွာ မမွန္ဘူးထင္ရင္ေတာင္ သူလုပ္တာဆိုရင္ မမွားေလာက္ပါဘူး။ ငါပဲ မွားတာပါလို႕ တြက္ျပန္တယ္။ ကိုယ္က မေ၀ဖန္သလို သူတပါးက ေ၀ဖန္ရင္လဲ မၾကိဳက္ဘူး။ ၾကက္ေခါင္းဆိတ္မခံ လိုက္ထိုးႏွက္တတ္တယ္။ ကိုယ္ပိုင္ဆံုးျဖတ္ခ်က္၊ ကိုယ္ပိုင္အေတြးအေခၚ၊ ကိုယ္ပိုင္လုပ္ငန္းေဆာင္တာ ဆိုတာ မရွိေတာ့ဘူး။ ကိုးကြယ္သူရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္၊ အေတြးေအခၚ၊ လုပ္ငန္းေဆာင္တာကိုပဲ အတည္ျပဳတယ္၊ အေကာင္အထည္ေဖာ္တယ္။ ဒီလိုအေျခအေနမ်ိဳးက စီးပြားေရး၊ လူမွဳဆက္ဆံေရးမွာဆိုရင္ေတာင္ ေလာင္းရိပ္မိေနတတ္တယ္။ မိသားစုေရးမွာေတာင္ သားသမီးက မိဘကို ကိုးကြယ္မွဳ လြန္ကဲေနရင္ မိဘမရွိခ်ိန္မွာ မလုပ္တတ္၊ မကိုင္တတ္နဲ႕ မိဘလက္ငုတ္လက္ရင္း စိီးပြားေရးကိုေတာင္ ဆက္မထိန္းႏိုင္ျဖစ္တတ္တယ္။ လူဆိုတာ အသက္အရြယ္အရ ရင့္က်က္လာရတယ္။ ငယ္စဥ္ကာလမွာ “ငါ့ေဖေဖပဲ ေတာ္တယ္၊ တတ္တယ္“ ျဖစ္တတ္တာ သဘာ၀ေပမယ့္ အရြယ္ေရာက္လာခ်ိန္မွာ ငါ့အေဖက ဘယ္ေနရာမွာေတာ္တယ္၊ ဘယ္ေနရာမွာ ေခ်ာ္တယ္၊ ဘယ္ေနရာမွာ အားသာခ်က္ရွိတယ္၊ ဘယ္ေနရာမွာ အားနည္းခ်က္ရွိတယ္၊ မွန္တယ္၊ မွားတယ္ ဆိုတာကို သံုးသပ္ရေတာ့တယ္။ သူေျပာတဲ့စကားေတြထဲက ဘယ္စကားကိုေဆာင္ရမယ္၊ ဘယ္စကားကို ပယ္ရမယ္ဆိုတာကိုလဲ လက္ရွိအေျခအေနနဲ႕ကိုက္ညွိျပီး စဥ္းစားရေတာ့မွာျဖစ္တယ္။ ဒီလိုဆိုလို ဒါဟာ မေလးစားတာ မဟုတ္ဘူး။ ဖခင္အေနနဲ႕ ေလးစားမွဳက သပ္သပ္၊ သူ႕အေျပာ၊ သူ႕လုပ္ရပ္ကို သံုးသပ္ေလ့လာမွဳက သပ္သပ္ျဖစ္တယ္။ ဒီလိုမဟုတ္ပဲ မ်က္ကန္းကိုးကြယ္မွဳလုပ္ရင္ ကိုယ့္ဘ၀၊ ကိုယ့္အေျခအေနနဲ႕ မကိုက္ညီတဲ့ လိုက္နာေဆာင္ရြက္မွဳေတြ ျဖစ္လာတတ္တယ္။ ဒါက လူတေယာက္ ဘ၀ေရးရာေတြမွာတင္ျဖစ္တယ္။

လူတေယာက္ ဘ၀ေရးရာမွာေတာင္ ဒီေလာက္အေရးၾကီးရင္ ႏိုင္ငံတခုကံၾကမၼာမွာက်ေတာ့ ပိုဆိုးတယ္။ ေခါင္းေဆာင္ဆိုတာ ေလးစားရမယ့္ လူသားေတြျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ကိုးကြယ္ျပီး ထိုင္ကန္ေတာ့ေနရမယ့္ လူေတြ မဟုတ္ဘူး။ ေျပာသမွ် ကိုယ့္စိတ္က ပါပါ၊ မပါပါ ေခါင္းညိမ့္လက္ခံေနရမယ့္ သူေတြ မဟုတ္ဘူး။ သူဆိုထားသမွ် လိုက္နာေဖာ္ေဆာင္ရမယ္မဟုတ္ဘူး။ သူႏွုတ္ထြက္စကားမွန္သမွ် အမိန္႕မဟုတ္ဘူး။ လက္ေတြ႕အေျခအေနနဲ႕ ကိုက္ညီသလား၊ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိသလားဆိုတာ သံုးသပ္ရမယ္။ ျပန္လွန္ ေဆြးေႏြးမွဳလုပ္ရမယ္။ တျခားျဖစ္ႏိုင္ေခ်ေတြကို စဥ္းစားရမယ္။ ေ၀ဖန္ေဆြးေႏြးရမယ္။ အျမင္ကို ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း တင္ျပရမယ္။ အဲလိုမဟုတ္ပဲ ေခါင္းေဆာင္ၾကီးဆိုျပီး ပုဂႎၢဳလ္ေရးကိုးကြယ္မွဳေတြဟာ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ကို ေႏွာင့္ေႏွးေစတတ္တယ္။ တခုက ဒီလိုကိုးကြယ္ခံရသူေတြ မရွိေတာ့တဲ့အခါ ျဖစ္စဥ္တရပ္လံုး ကေသာင္းကနင္းျဖစ္သြားတတ္တာျဖစ္ျပီး၊ ေနာက္တမ်ိဳးကေတာ့ “မမွားေသာေရွ႕ေန၊ မေသေသာေဆးသမား“ ဆိုသလိုပဲ သူတို႕ရဲ႕ မွားေနတဲ့ အေတြးအေခၚ၊ လုပ္ရပ္ေတြကို လိုက္ပါ လုပ္ေဆာင္မိတာျဖစ္တယ္။

ဒီလို ဒီမိုကေရစီစနစ္အျမစ္တြယ္ခိုင္မာေရးကို အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ေက်ာ္လႊားႏိုင္ျပီး democratic consolidation အဆင့္ကို ျဖတ္သန္းျပီးတဲ့အခါ expansion to post-representative democracy ဆိုတဲ့ အဆင့္ကိုေရာက္ပါတယ္။ ဒီအဆင့္ကေတာ့ ႏိုင္ငံတကာ governance system ကို democratic reform ျဖစ္ေရးေတြနဲ႕ ႏိ္ုင္ငံေတာ္အဆင့္မွာ participatory democracy, deliberative democracy ေတြကို စမ္းသပ္အေကာင္အထည္ေဖာ္ျပီး representative democracy ကို transcend လုပ္တာျဖစ္ပါတယ္။

နိဂံုး
အခုေဆာင္းပါးမွာ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳသ႑ာန္ေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္မစခင္မွာ preconditions ေတြအေနနဲ႕ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရးတိုးတက္မွဳေတြ လိုအပ္တယ္ဆိုတဲ့ modernization သီအိုရီနဲ႕ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳကေန Elite ေတြေပၚထြက္လာျပီး Initial democratization စတင္ႏိုင္မယ့္ transitology တို႕ကို ေဆြးေႏြးထားပါတယ္။ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳနဲ႕ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္တို႕အၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳေတြနဲ႕ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္အဆင့္ဆင့္ကို တင္ျပထားသလို ဒီမိုကေရစီ စနစ္ အျမစ္တြယ္ခိုင္မာမွဳကို အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစမယ့္ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးထားပါတယ္။ တျခားမူကြဲသ႑ာန္တခုျဖစ္တဲ့ political liberalization အေၾကာင္းကိုေတာ့ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳနဲ႕ မသက္ဆိုင္တဲ့အတြက္ ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးထားျခင္းမရွိပါဘူး။ Political liberalization ကေန democratic consolidation ကို ကူးေျပာင္းရတဲ့ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳပံုသ႑ာန္ရဲ႕ အားသာခ်က္၊ အားနည္းခ်က္ေတြကို ေတာ့ ေနာက္ထပ္ေဆာင္းပါးတခုမွာ ဆက္လက္တင္ျပေပးပါမယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၁၊ ၈၊ ၂၀၀၉)

ရည္ညြန္းကိုးကား-
Alagappa, M. (ed.) (2001) Civil Society and Political Change in Asia, Standford University Press, Standford

Barnes, S. & Kaase, M. et al. (1979) Political Action: Mass participation in Five Western Democracies, Sage, Beverly Hills

Bell, D., Brown, D., Jayasuriya, K. and Jones, D. (1995) (eds) Towards Illiberal Democracy in Pacific Asia, St. Martin's Press, New York

Bernhard, M. (1992)'Civil Society and Democratic Transition in East-Central Europe', Political Science Quarterly, 108 (2), p. 307- 26

Brysk, A. (1993) 'From above and below: Social movements, the International system, and Human Rights in Argentina', Comparative Political Studies, 26 (3), p. 259-85

Cavatorta, F. (2005) 'The International Context of Morocco's stalled Democratization', Democratization, 12 (4), p. 549-67

Crouch, C. (2004) Post-Democracy, Polity Press, Cambridge

Dahl, R. (1989) Democracy and its critics, Yale University Press, New Haven
Dalton, R. (2004) Democratic Challenges, Democratic Choices, Oxford University Press, Oxford

Diamond, L. (1999) Developing Democracy: Toward Consolidation, John Hopkins University Press, Baltimore

Ekiert, G. & Kubik, J. (1999) Rebellious Civil Society: Popular pretest and Democratic Consolidation in Poland, 1989- 1993, University of Michigan Press, Ann Harbour

Escobar, A. and Alvarex, S. (1992) (eds.) The makings of social movements in Latin America: Identity, Strategy and Democracy, Westview, Boulder

Foweraker, J. (1989) Making Democracy in Spain: Grassroots struggle in the South, 1955-1975, Cambridge University Press, Cambridge

Lipset, S. (1959) 'Some social requisites of democracy: Economic Development and Political Legitimacy', American Political science review, 53 (1), p. 69- 105

Moore, B. (1966) Social Origins of dictatorship and democracy: Lord and Peasant in the making of the modern world, Beacon Press, Boston

Myers, M. (1998) 'The promotion of democracy at the grassroots: The example of radio in Mali, Democratization, 5 (2), p. 200- 216
O'Donnell, G. (2007) 'The perpetual crises of democracy', Journal of Democracy, 15 (1), p. 5-19

Opp, K. (1994) 'Repression and Revolutionary Action', Rationality and Society, 6, p. 101-38

Przeworski, A. & Limongi, F. (1997) 'Modernization theories and facts', World Politics, 49, p. 155-83

Rossi, F. & Parta, D. (2009) “Social movement, trade unions and advocacy networks”, in Haerpfer, C.; Bernhagen, P.; Inglehart, R (2009) (eds.) Democratization, Oxford University Press, Oxford

Schneider, C. (1995) Shantytown Protests in Pinochet's Chile, Temple University Press, Philadelphia

Ulfelder, J. and Lustik, M/ (2007) 'Modelling Transition to and from Democracy, Democratization, 14 (3), p. 351-87

Welzel, C. (2007) 'Are levels of democracy influenced by mass attitudes?, International Political Science Review, 28 (4), p. 397- 424