အာဏာရွင္စနစ္ေအာက္က လြတ္ေၿမာက္လာတဲ့ တူနီးရွား

-ၿမတ္စုိး-
၁.၁၅.၂၀၁၁

တူနီးရွားႏုိင္ငံေရးေနာက္ခံသမုိင္း

လစ္ဗ်ား ႏွင့္ အယ္လ္ဂ်ီးရီးယား ႏွစ္ႏုိင္ငံအၾကားမွာ တည္ရွိတဲ့ တူနီးရွားႏုိင္ငံဟာ ၁၉၅၆ ခုႏွစ္ ၿပင္သစ္ႏုိင္ငံမွ လြတ္လပ္ေရးရရွိၿပီးက တည္းက သမၼတႏွစ္ဦး သာ တုိင္းၿပည္ကုိ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တယ္။ လြတ္လပ္ေရးရရွိၿပီး ၁၉၅၇ ခုႏစ္မွာ ပထမဦးဆုံး သမၼတ ၿဖစ္လာတဲ့ ဟာဘစ္ ေဘာ္ဂူအီဘာ (Habib Bourguiba) က ဆယ္စုႏွစ္ ၃ စု၊ ႏွစ္ေပါင္း ၃၁ ႏွစ္ တုိင္းၿပည္ကုိ တစ္ပါတီ အာဏာရွင္ စံနစ္ျဖင့္အုပ္ခ်ဳပ္ ခဲ့သည္။ သမၼတ ဟာဘစ္ ေဘာ္ဂူအီဘာ (Habib Bourguiba) ဟာ အစြန္းေရာက္ အစၥလာမၼစ္ အေျခခံဝါဒီမ်ားကို ႏွိပ္ကြပ္ၿပီး အမ်ဳိး သမီးအခြင့္အေရးမ်ားကို ျပဌာန္းခဲ့သျဖင့္ အျခားအာရပ္ႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္မတူတစ္မူထူးျခားခဲ့သည္။

၁၉၈၁ ခုႏွစ္မွာ ရာသက္ပန္ သမၼတ ထမ္းေဆာင္ခြင့္ ဥပေဒကုိ ဖ်က္သိမ္းခဲ့ၿပီး ပါတီစုံေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပေပးခဲ့သည္။ ၁၉၈၇ ခုႏွစ္မွာ ဟာဘစ္ ေဘာ္ဂူအီဘာ Habib Bourguiba ဟာ သမၼတ အၿဖစ္ အုပ္ခ်ဳပ္ဖုိ႔ မစြမ္းေဆာင္ႏုိင္ေတာ့ဘူး လုိ႔စြပ္စြဲခံရၿပီး သူ႔ရဲ႕ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ ဘင္အလီ က ေသြးထြက္သံယုိ ကင္းစြာ အာဏာ ကုိ သိမ္းယူခဲ့ကာ သမၼတ အၿဖစ္ေၾကညာခဲ့တယ္။ ဒုတိယေၿမာက္ သမၼတ ဘင္အလီဟာ တုိင္းၿပည္ကုိ ၂၃ ႏွစ္ၾကာ အာဏာရွင္ဆန္ဆန္ ဆက္လက္ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တယ္။ ၅ ႏွစ္တၾကိမ္ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပခဲ့ေပမဲ့၊ အသက္ ၇၄ ႏွစ္ရွိၿပီၿဖစ္တဲ့ အာဏာရွင္ ဘင္အလီ ဟာ မဲအေရအတြက္ ၉၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းေက်ာ္ ၿဖင့္ အၿမဲအႏုိင္ရလိမ့္ ရွိခဲ့တယ္။ ၂၀၀၉ခုႏွစ္ ေရြးေကာက္ပြဲမွာေတာ့ မဲအေရအတြက္ဟာ ၈၉.၆၂ ရာခုိင္ႏွဳန္းရခဲ့လုိ႔ သူ႔ရဲ႔ သက္တမ္း တေလွ်ာက္ မွာ အနိမ့္ဆုံးရရွိခဲ့ တဲ့ မဲရလာဒ္ၿဖစ္ခဲ့တယ္။ သမၼတ သားမတ္ေတာ္ သူ Sakher al-Materi ဟာ သူ႔ရဲ႔ အရုိက္အရာကုိ ဆက္ခံဖုိ႔ ရွိေၾကာင္း ႏုိင္ငံေရးအကဲခတ္မ်ားက သုံးသပ္ထားခဲ့ၾကတယ္။ အာဏာရွင္ ဘင္အလီ ဟာ အစြန္းေရာက္ အစၥလာမၼစ္ အေျခခံဝါဒီမ်ား ကုိ ႏွိမ္နင္းေရး ႏွင့္ အၾကမ္းဖက္ တုိက္ဖ်က္ေရးမွာ ႏုိင္ငံတကာ ႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈေတြရွိခဲ့လုိ႔ အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ားႏွင့္ ဆက္ဆံေရးေကာင္းမြန္းခဲ့တယ္။ ဘာသာေရးအစြန္းေရာက္မ်ားၾကီးစုိးသည့္ အိမ္နီးခ်င္းႏုိင္ငံမ်ားေၾကာင့္  ကာလၾကာရွည္စြာပင္ ၎၏အိမ္နီးခ်င္းနိုင္ငံမ်ား အဆက္အဆံမျပဳခဲ့ေပ။ ပြင့္လင္းၿပီး လြတ္လပ္တဲ့ ႏုိင္ငံေရးစနစ္ၿပဳၿပင္ေၿပာင္းလဲဖုိ႔ အၾကိမ္ၾကိမ္ဂတိေပးခဲ့ေပမဲ့၊ ေဆြမ်ိဳးမိသားစု၀င္မ်ား၊ နီးစပ္သူမ်ား သာ စီးပြားေရးအခြင့္အလမ္း၊ ႏုိင္ငံံေရးအခြင့္အလမ္းမ်ားရရွိေစခဲ့ၾကတယ္။ အာဏာရွင္ ဘင္အလီဟာ လာမဲ့ ၂၀၁၄ မွာ က်င္းပမဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲ ကုိ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္မွာ မဟုတ္ဘူးလုိ႔ ဂတိေပးခဲ့ေပမဲ့၊ သူဟာ ေနာက္ကြယ္ကေန အာဏာကုိ ဆက္လက္ခ်ဳပ္ကုိင္မယ္လုိ႔ ယူဆထားတာေၾကာင့္၊ ၿပည္သူေတြရဲ႕ ယုံၾကည္မႈ ကုိ လုံ၀မရရွိခဲ့ေတာ့ပါ။ လူထုအုံၾကြမႈ ကုိ ႏုိမ္ႏွင္းပစ္ခတ္ရာတြင္ စစ္တပ္ကုိ က်ည္ဆံ အစစ္မ်ားၿဖင့္ အသုံးမၿပဳဖုိ႔ အမိန္႔ေပးခဲ့ၿပီး၊ အာဏာ ကုိ စြန္႔လႊတ္ကာ မိသားစုၿဖင့္ တုိင္းၿပည္က ထြက္ခြာသြားခဲ့သည္။

တူနီးရွား စီးပြားေရး

လူဦးေရ ၁၀.၄ သန္း သာ ရွိၿပီး၊ အာဖရိက တုိက္ မွာ စီးပြားေရးဖြံ႔ၿဖိဳးမႈ အၿမင့္ဆုံးႏုိင္ငံ ၿဖစ္တယ္။ World Economic Forum's 2009/2010 Global Competitiveness Report, အရ ႏုိင္ငံ ၁၃၃ ႏုိင္ငံ အနက္ အဆင့္ ၄၀ ေနရာ ရွိခဲ့ၿပီး ေပၚတူကီ၊ အီတလီႏုိင္ငံေတြရဲ႕ အေ႔ရွမွာ ေနရာယူခဲ့တယ္။ တုိင္းၿပည္အတြင္း ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ ႏွစ္စဥ္ ၅.၅ ရာခုိင္ႏွဳန္း တုိးတက္ခဲ့သည္။ အေ႔ရွ ႏွင့္ ေၿမာက္ဘက္မွာ မယ္ဒီထေရးနီးယန္း ပင္လယ္ နဲ႔ ဆက္စပ္ထားတာေၾကာင့္ အလြန္သာယာတဲ့ ပင္လယ္အပန္းေၿဖေနရာမ်ားတည္ရွိၿပီး၊ ကမၻာလွည့္ခရီးသည္မ်ား ႏွစ္စဥ္ လာေရာက္ အပန္းေၿဖ လည္ပတ္ၾကသည္။ တုိင္းၿပည္မွာ အလုပ္လက္မဲ့ ၁၄ ရာခုိင္ႏွဳန္းေက်ာ္ရွိသည္။

တုိင္းၿပည္၏ သံယာဇာတမ်ားေရာင္းခ်ၿခင္း၊ ႏုိင္ငံၿခားပုိ႔ကုန္သြင္းကုန္မ်ား ကုိ အာဏာရွင္ သမၼတ ဘင္အလီ၊ ထိပ္တန္းအစုိးရ အဖြဲ႔၀င္မ်ား၊ သူတုိ႔မိသားစု၀င္ေဆြမ်ိဳးမ်ား ႏွင့္ နီးစပ္သူမ်ား က လက္၀ါးၾကီးအုပ္ ခ်ဳပ္ကုိင္ထားၾကသည္။ ၿပည္သူမ်ား စား၀တ္ေနေရး အၾကပ္အတည္းမ်ားနဲ႔ ရင္ဆုိင္ေနၾကရေပမဲ့၊ သမၼတ ကေတာ္ဟာ ဘုိးရင္း ၇၃၇ ကုိ အသုံးၿပဳၿပီး ဥေရာပႏုိင္ငံမ်ားသုိ႔ မၾကာခဏေစ်း၀ယ္ထြက္ ေလ့ရွိတယ္။ အစုိးရအဖြဲ႔၀င္မ်ားအတြင္း လာဘ္ေပးလာဘ္ယူ အက်င့္ပ်က္ ၿခစားမႈမ်ား ရွိေနၿပီး၊ အာဏာရွင္ ဘင္အလီနဲ႔နီးစပ္တဲ့ လူနည္းစု က သာ ေဒၚလာ သန္းခ်ီ စီးပြားေရးလုပ္ပုိင္ခြင့္မ်ား ရရွိေနၾကသည္။

စီးပြားေရးဆုိင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ား

စုိက္ပ်ိဳးေရး - ၁၁.၆ ရာခုိင္ႏွဳန္း (ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ၏)
စက္မႈလုပ္ငန္း - ၅.၇ ရာခုိင္ႏွဳန္း (ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ၏)
၀န္ေဆာင္မႈလုပ္ငန္း - ၆၂.၈ ရာခုိင္ႏွဳန္း (ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ၏)

ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ - ၄၁ ဘီလီယံ ေဒၚလာ (၂၀၀၉)
ကုန္သြယ္မႈႏုိင္ငံ - ဥေရာပႏုိင္ငံမ်ား သြင္းကုန္ ၇၂.၅ ရာခုိင္ႏွဳန္း၊ ပုိ႔ကုန္ ၇၅ ရာခုိင္ႏွဳန္း
အလုပ္သမား - ၃.၄၆ မီလီယံ ( ၂၀၀၄ ခန္႔မွန္းေၿခစာရင္း)- စုိက္ပ်ိဳးေရး ၂၂ ရာခုိင္ႏွဳန္း၊ စက္မႈလုပ္ငန္း
၂၃ ရာခုိင္ႏွဳန္း၊ ၀န္ေဆာင္မႈလုပ္ငန္း ၅၅ ရာခုိင္ႏွဳန္း ( ၁၉၉၅ ခန္႔မွန္းေၿခ)

တူနီးရွား လက္ရွိႏုိင္ငံရးအေၿခအေန

အာဖရိကႏုိင္ငံေတြမွာ အသက္ ၈၇ ႏွစ္ရွိၿပီၿဖစ္တဲ့ ဇင္ဘာေဘြ အာဏာရွင္ၾကီး မူဂါဘီ အရင္ က်ဆုံးေတာ့မယ္လုိ႔ အမ်ားက ခန္႔မွန္းထားၾကေပမဲ့ အသက္ ၇၄ ႏွစ္ရွိၿပီၿဖစ္တဲ့ တူနီးရွား အာဏာရွင္ ဘင္အလီ ဟာ အာဏာ ကုိေတာ့ လက္လႊတ္လုိက္ရပါၿပီ။

အာဏာရွင္ ဘင္အလီ ဟာ ၿပင္သစ္ႏုိင္ငံကုိ ထြက္ေၿပးခုိလႈံဖုိ႔ၾကိဳးစားခဲ့ေပမဲ့ ၿပင္သစ္အစုိးရက လက္မခံတာေၾကာင့္ သမၼတ ဘင္အလီႏွင္႔ မိသားစု ဟာ ေဆာ္ဒီအာေရဗီယ် ႏိုင္ငံကို ထြက္ေၿပးခုိလႈံခဲ့ရတယ္။ သမၼတ ဘင္အလီႏွင္႔ မိသားစု ဟာ ေဆာ္ဒီအာေရဗီယ် သုိ႔ ထြက္ေၿပးရာမွာ တုိင္းၿပည္က ပုိင္ဆုိင္တဲ့ ေဒၚလာ ဘီလီယံ နဲ႔ခ်ီ ေငြေၾကးမ်ား သယ္ေဆာင္သြားခဲ့ ေၾကာင္း သတင္းမ်ားထြက္ေပၚေနပါတယ္။ အာဏာရွင္ ဘင္အလီ ထြက္ေၿပးသြားၿပီးေနာက္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ မိုဟာမက္ ဂန္ေနာခ်ီ (Ghannouchi) က ယာယီၾကားျဖတ္အစိုးရတာ၀န္ ယူမယ္လုိ႔ မေန႔က ေၾကညာခဲ့ေပမဲ့၊ တူနီးရွားႏုိင္ငံရဲ႕ ဖြဲ႔စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံု အေျခခံဥပေဒအရ ၾကားျဖတ္အစိုးရရဲ႕ ယာယီသမၼတဟာ ေအာက္လႊတ္ေတာ္ဥကၠဌ ျဖစ္ၿပီး ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ဟာ ယာယီသမၼတ လုပ္လို႔မရဘူးလို႔ တူနီးရွားရဲ႕ အဆင့္ျမင့္ဆံုး အာဏာပိုင္အဖြဲ႔အစည္းျဖစ္တဲ့ ဖြဲ႔စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံု အေျခခံ ဥပေဒေကာင္စီက အစိုးရပိုင္ ရုပ္ျမင္သံၾကားဌာနကေန ေၾကညာသြားခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေအာက္လႊတ္ေတာ္ဥကၠဌ Fouad Mebazaa ဟာ ယာယီသမၼတ ျဖစ္လာခဲ့ပါၿပီ။ သူတုိ႔ ႏွစ္ေယာက္စလုံးဟာ အာဏာရွင္ ဘင္အလီ လက္ေအာက္မွာ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ ခဲ့ၾကသူမ်ားမုိ႔၊ အတုိက္အခံအဖြဲ႔အစည္းမ်ားက ယုံၾကည္မႈမရွိၾကပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ တူနီးရွား ဖြဲ႔ စည္းပုံအေၿခခံဥပေဒအရ၊ ၾကားၿဖတ္အစုိးရက ၂ လ အတြင္း ေရြးေကာက္ပြဲလုပ္ဖုိ႔ ဂတိၿပဳခဲ့တယ္။

လူထုအုံၾကြမႈ အရင္းခံ

၂၀၁၀ ဒီဇင္ဘာလ က အလုပ္လက္မဲ႔ ဘြဲ႔ရျပီးစ တကၠသုိလ္ ေက်ာင္းသားေလးရဲ႕ သစ္သီးတြန္းလွည္းကို ေစ်းေရာင္းခြင့္ လုိင္စင္မရွိဘူးဟုဆုိကာ ရဲက သိမ္းလိုက္ျပီးေနာက္၊ ထိုေက်ာင္းသားေလးမွ သူ႔ကိုယ္သူ မီးရွႈိ႕သတ္ေသသြားျခင္းကို မခံမရပ္ႏိုင္ ျဖစ္ရာက ဆႏၵျပမွႈမ်ား ႏုိင္ငံအ၀ွန္း စတင္ခဲ႔ျခင္း ျဖစ္သည္။

တူနီးရွား အနာဂတ္ႏွင့္ ဒီမုိကေရစီ

တူနီးရွားႏုိင္ငံ စစ္မွန္တဲ့ ဒီမုိကေရစီ လမ္းေၾကာင္းေပၚေရာက္ရွိဖုိ႔ရာမွာ ၾကားၿဖတ္အစုိးရ က ၂ လ အတြင္း က်င္းပ ေပးမယ္လုိ႔ဂတိၿပဳထားတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေပၚ မႈတည္လွ်က္ရွိေနပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲဟာ လြတ္လပ္ၿပီး တရားမွ်တမႈရွိဖုိ႔ နဲ႔ လြတ္လပ္စြာစည္းရုံး ေၿပာဆုိခြင့္မ်ားရွိဖုိ႔ လုိပါတယ္။ တူနီးရွားမွာ အာဏာရွင္ ဘင္အလီ ၿပဳတ္က်သြားေပမဲ့၊ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားဖိႏွိပ္ထားၿခင္းခံခဲ့ရတဲ့ အဓိက အတုိက္အခံအဖြဲ႔အစည္းမ်ား အေနနဲ႔ လာမဲ့ေရြးေကာက္ပြဲမွာ အစိုးရ ဖြဲ႔စည္းႏုိင္တဲ့ အရည္အခ်င္းရွိႏုိင္ပါ့မလားဆုိတဲ့ ေမးခြန္းေတြလည္း ေပၚထြက္ေနပါတယ္။ အတုိက္အခံ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားမွာ ၿပည္သူက ယုံၾကည္စိတ္ခ်ရၿပီး၊ အရည္အခ်င္းၿပည့္၀တဲ့ ေခါင္းေဆာင္မ်ား ၂ လ အတြင္း အဆင္သင့္ ၿပင္ဆင္ဖုိ႔ အၿမန္လုိအပ္ေနၿပီလုိ႔ ႏုိင္ငံတကာ အကဲခတ္သူမ်ားက သုံးသပ္ထားၾကတယ္။ ေနာင္တက္လာမဲ့ အစုိးရသစ္ဟာ တုိင္းၿပည္ မွာရင္ဆုိင္ေနရတဲ့ ဆင္းရဲ၊ခ်မ္းသာ မညီမွ်မႈေတြ၊ အလုပ္လက္မဲ့ၿပႆနာေတြ၊ စားေသာက္ကုန္ေစ်းႏွဳန္း ၾကီးၿမင့္ေနမႈေတြ၊ အက်င့္ပ်က္ၿခစားမႈေတြ၊ ကုိ အၿမန္ဆုံး တာ၀န္ယူေၿဖရွင္းေပးရမွာ ၿဖစ္ၿပီး၊ လြတ္လပ္ၿပီး တရားမွ်တတဲ့ ဒီမုိကေရစီလမ္းေၾကာင္းေပၚ ၿပန္လည္ ေရာက္ရွိေအာင္ စိမ္ေခၚမႈေပါင္းမ်ားစြာနဲ႔ ရင္ဆုိင္ၾကရလိမ့္မွာၿဖစ္ေၾကာင္း တူနီးရွားႏုိင္ငံေရးကုိ ေလ့လာေနၾကတဲ့ ကြ်မ္းက်င္သူမ်ားက သုံးသပ္ထားၾကတယ္။

လူသား အရင္းအျမစ္ဆုိင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ား

လူဦးေရ။ ၁၀ ၄၈၆ ၃၃၉ (၂၀၀၉)
ပ်မ္းမွ်အသက္။ က်ား = ၇၃.၉၈ ႏွစ္
မ = ၇၇.၇ ႏွစ္
စုစုေပါင္း = ၇၅.၇၈ ႏွစ္ (၂၀၀၉)
လူမ်ဳိး။ တူနီးရွား
တိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိး။ အာရပ္ ၉၈%။ ဥေရာပ ၁%။ ဂ်ဴးႏွင့္ အျခား ၁ %
ကိုးကြယ္မႈ။ မြတ္စလင္ ၉၈ %။ ခရစ္ယာန္ ၁ %။ ဂ်ဴးႏွင့္ အျခား ၁ %
ဘာသာစကား။ အာရပ္၊ ျပင္သစ္
ၿမိဳ႕ေတာ္။ တ်ဴးနစ္ ( Tunis)