ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းရင္းမ်ား

ေကာင္းက်ိဳး၊ ဆိုးက်ိဳးစတဲ့ အက်ိဳးတရားေတြရဲ႕ ေနာက္ကြယ္မွာ ျဖစ္ပြားရတဲ့ အေၾကာင္းတရားေတြ ရွိပါတယ္။ စစ္ပြဲနဲ႕ ပဋိပကၡေတြ အဆံုးသတ္ႏိုင္ဖို႕ ျဖစ္ပြားေစခဲ့တဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ျပန္လည္ရွာေဖြျပီး၊ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ မဟာဗ်ဴဟာ အခင္းအက်င္းေတြ၊ ညွိႏိွဳင္းမွဳေတြကို ပဋိပကၡထဲမွာ ပါ၀င္ပတ္သက္တဲ့ ဘက္ေပါင္းစံုက ျပဳ လုပ္ႏိုင္မွသာ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ကို ေဆာင္က်ဥ္းေပးႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘက္တဘက္ထဲက ျငိမ္းခ်မ္းေရးကို လိုလားေတာင္းဆိုရံုနဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းေရးရလာမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရးမွာလဲ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳကို ျဖစ္ပြားေစခဲ့တဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ကနဦး ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ႏိုင္မွသာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူေတြအတြက္ အက်ိဳးေက်းဇူး ရွိလာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အျပည္အစံုသို ့
ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းတရားေတြဟာ ရာသီဥတု အေျခအေန၊ ပထ၀ီ၀င္ အေနအထား စတာေတြန႕ ဆက္စပ္သလို ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး (good governance) အရည္အေသြး မျပည့္မီွမွဳေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ပြားႏိုင္ပါတယ္။ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူမွဳေတြ၊ အာဏာအလြဲ သံုးစားျပဳမွဳေတြ၊ ေစ်းကြက္ကို အစိုးရဌာနဆိုင္ရာ တာ၀န္ရွိသူမ်ားနဲ႕ နီးစပ္သူမ်ားကသာ ထိန္းခ်ဳပ္ထားမွဳေတြ၊ လူ႕အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မွဳေတြ၊ အရပ္ဘက္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း အားနည္းမွဳေတြနဲ႕ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး လုပ္ဖို႕အတြက္ အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ အစိုးရနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြက ဆႏၵမရွိမွဳေတြဟာ ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အားနည္းေနတဲ့ လကၡဏာေတြပါပဲ။

ဒီလို ဆိုးရြားေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး (bad governance) လကၡဏာရပ္ေတြဟာ ေရရွည္ခံ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးနဲ႕ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ေလွ်ာ့ခ်ေရးအတြက္ အတားအဆီးေတြ ျဖစ္လာတတ္ပါတယ္။ က်ားမခြဲျခားမွဳ၊ လူဦးေရအဆမတန္ တိုးပြားမွဳနဲ႕ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ျပႆနာေတြကလဲ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳကို ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းတရားေတြ ျဖစ္သလို၊ လူငယ္လူရြယ္ေတြနဲ႕ ကေလးသူငယ္ေတြမွာ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ေရာဂါဆိုး ပ်ံ႕ပြားခံစားရျခင္း စတဲ့ က်န္းမာေရး ျပႆနာေတြကလဲ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲမွာ အပါအ၀င္ ျဖစ္ပါတယ္။

ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ ေလ့လာသူပညာရွင္မ်ားက ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းရင္းမ်ားကို တိုင္းျပည္အဆင့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ား၊ လူ႕အဖြဲ႕အစည္း အဆင့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ားနဲ႕ အိမ္ေထာင္စုအဆင့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ားဆိုျပီး၊ အေၾကာင္းရင္း (၃) မ်ိဳး ခြဲျခားသတ္မွတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ တိုင္းျပည္အဆင့္မွာ တႏိုင္ငံလံုးအတိုင္းအတာအေနနဲ႕ သက္ေရာက္မွဳ ရွိေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ ရာသီဦတု ဆိုးရြားမွဳ၊ မိုးေခါင္ေရရွားမွဳ၊ ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအိုင္ရွားပါးမွဳ၊ လယ္ယာကိုင္းက်ြန္း စိုက္ပ်ိဳးထြန္ယက္ျခင္းမ်ား ျဖစ္ထြန္းေအာင္ျမင္ႏိုင္မည့္ ေျမယာရွားပါးမွဳ စတဲ့ သဘာ၀ အေၾကာင္းတရားေတြဟာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳကို ျဖစ္ပြားေစပါတယ္။ ေ၀းလံေခါင္ဖ်ားတဲ့ ေဒသေတြမွာရွိတဲ့ စိုက္ပ်ိဳးထုတ္လုပ္သူမ်ားဟာ သူတို႕ရဲ႕ ထြက္ကုန္ေတြ ေစ်းေပါေပါနဲ႕ တန္ဖိုးျဖတ္ခံရေပမယ့္ လူသံုးကုန္၊ စားေသာက္ကုန္ေတြကို ျပန္လည္၀ယ္ယူတဲ့ အခါမွာေတာ့ သယ္ယူပို႕ေဆာင္ေရး စရိတ္ေတြေၾကာင့္ ေစ်းၾကီးၾကီးေပးျပီး ၀ယ္ယူၾကရပါတယ္။ ျပည္သူ႕၀န္ေဆာင္မွဳမ်ား အားနည္းျခင္း၊ လမ္းပန္း ဆက္သြယ္ေရး ဆိုး၀ါးျခင္းနဲ႕ ေစ်းကြက္ဖြံ႕ျဖိဳး တိုးတက္မွဳ မရွိျခင္း စတဲ့ အေၾကာင္းတရားေတြဟာ လူအမ်ားကို ဆင္းရဲတြင္းထဲ ပို႕ေဆာင္ေပးပါတယ္။

အျခားအေရးၾကီးတဲ့ တိုင္းျပည္အဆင့္ အေၾကာင္းရင္းေတြကေတာ့ ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရး မူ၀ါဒမ်ား ထိထိေရာက္ေရာက္ ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္ျခင္း မရွိမွဳ၊ စီးပြားေရးမတည္ျငိမ္မွဳ၊ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳ၊ ေစ်းကြက္ မတည္ျငိမ္မွဳ၊ ပညာရွင္မ်ားရဲ႕ လြတ္လပ္စြာ ထုတ္ေဖာ္ေျပာၾကားခြင့္ ပိတ္ပင္တားဆီးခံရမွဳ၊ စစ္မက္ျဖစ္ပြားမွဳ၊ လူသားလံုျခံဳေရး (Human security) အားနည္းမွဳ၊ တရားစီရင္ေရးဆိုင္ရာ မမွ်တမွဳ စတာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ထိေရာက္တဲ့ domestic institutions ေတြနဲ႕ social welfare system မရွိပဲ ေစ်းကြက္စီးပြားေရး အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳေတြဟာလဲ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြ ထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရး၊ က်ားမ ခြဲျခားမွဳေတြေၾကာင့္ တန္းတူညီမွ်မွဳ မရွိတာကလဲ poverty gap ေတြ ျဖစ္ပြားေစပါတယ္။

တိုင္းျပည္အဆင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳကို အဆိုးရြားဆံုး ျဖစ္ပြားေစတာကေတာ့ ျပည္တြင္းစစ္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ျပည္တြင္းစစ္ေၾကာင့္ လူအမ်ား ေသေၾကပ်က္စီးမွဳ၊ ရြာမ်ား ဖ်က္ဆီးမီးရွိဳ႕ခံရမွဳ၊ ေရႊ႕ေျပာင္းေနရာ ခ်ထားျခင္း ခံရမွဳ၊ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရး ျပတ္ေတာက္မွဳ၊ ကုန္စီးဆင္းမွဳ မေခ်ာေမြ႕မွဳ၊ အလုပ္လုပ္ႏိုင္ေသာ လူငယ္လူရြယ္မ်ား စစ္ေျမျပင္မွာ ေရာက္ရွိေနမွဳ၊ ႏိုင္ငံေရး မတည္မျငိမ္ ျဖစ္မွဳ၊ စစ္အသံုးစရိတ္မ်ား ၾကီးမားမွဳ စတာေတြဟာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳကို ျဖစ္ပြားေစပါတယ္။

လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအဆင့္ (community-level) မွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အဓိက အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ infrastructure နဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရး လမ္းမၾကီးမ်ားႏွင့္ ဆက္သြယ္ေရးေကာင္းမြန္ျခင္း၊ ေဒသတြင္းမွာ ေက်ာင္းမ်ားနဲ႕ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္းမ်ား ရွိျခင္း၊ ေျမယာခြဲေ၀မွဳ စနစ္တက်ရွိျခင္း၊ လူ႕စြမ္းအား အရင္းအျမစ္ ဖြံ႕ျဖိဳးျခင္း၊ အလုပ္အကိုင္အခြင့္အလမ္း မ်ားျပားျခင္း၊ လူမွဳကိုယ္စားျပဳမွဳ ရွိျခင္း စတာေတြဟာ Infrastructure Development ရဲ႕ သြင္ျပင္လကၡဏာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုသြင္ျပင္လကၡဏာေတြ ခ်ိဳ႕တဲ့မွဳဟာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းရင္းတခုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအဆင့္မွာ ေနာက္ထပ္ အေရးပါတဲ့ အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ ၂၁ ရာစုကမၻာမွာ က်ယ္ျပန္႕လာတဲ့ လူမွဳကြန္ယက္မ်ား (social networks) နဲ႕ လူမွဳအရင္းအႏွီး (social capital) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ေလွ်ာ့ခ်ေရးအတြက္ လူမွဳအင္စတီက်ဴးရွင္းမ်ား ေပၚထြက္လာဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ လူမွဳေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ လူမွဳကြန္ယက္မ်ား တည္ေထာက္ျခင္းျဖင့္ လူမွဳအရင္းအႏွီး တိုးပြားလာေစျပီး၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူမ်ားရဲ႕ အေျခခံလိုအပ္ခ်က္မ်ားကို ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္ပါတယ္။ လူမွဳကြန္ယက္မ်ားနဲ႕ လူမွဳေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ားဟာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္း တိုးတက္ေရးအတြက္ အေရးၾကီးတဲ့ အျပန္အလွန္ ယံုၾကည္မွဳ၊ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳေတြကို တိုးျမွင့္ေပးႏိုင္တာေၾကာင့္ ဖြံ႕ျဖိဳးေရးလုပ္ငန္း ေဆာင္တာေတြကို အေထာက္အကူျပဳပါတယ္။

အိမ္ေထာင္စု အဆင့္မွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳကို ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကေတာ့ အိမ္ေထာင္စုအရြယ္အစား၊ အိမ္ေထာင္စု ဖြဲ႕စည္းမွဳသ႑ာန္၊ ၀င္ေငြ၊ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး အေျခအေနစတာေတြနဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ သက္ၾကီးရြယ္အိုနဲ႕ ငယ္ရြယ္သူ ကေလးသူငယ္မ်ား အမ်ားစု ပါ၀င္တဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြဟာ အလုပ္လုပ္ႏိုင္ေသာ အသက္အရြယ္ လူအမ်ားစုပါ၀င္တဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြထက္ ပိုျပီး ဆင္းရဲႏြမ္းပါးတတ္ပါတယ္။ လူငယ္မ်ား အိမ္ေထာင္ဦးစီးျပဳတဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြဟာ လူလတ္ပိုင္းမ်ား ဦးစီးတဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြထက္ ပိုျပီး ဆင္းရဲႏြမ္းပါးေလ့ရွိပါတယ္။ မွီခိုသူမ်ားတဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြဟာ အိမ္ရွိလူကုန္ အလုပ္လုပ္ၾကတဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြထက္ ပိုျပီး ဆင္းရဲႏြမ္းပါးေလ့ရွိပါတယ္။

အမ်ိဳးသမီးမ်ား ဦးစီးတဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြဟာလဲ အမ်ိဳးသားမ်ား ဦးစီးတဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြထက္ ပိုျပီး ဆင္းရဲႏြမ္းပါးေလ့ရွိပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြဟာ အိမ္ေထာင္စုရဲ႕ ဘ႑ာေရးစီမံခန္႕ခြဲမွဳေတြနဲ႕ အလုပ္တာ၀န္ ထမ္းေဆာင္မွဳေတြမွာ ၾကိဳးၾကိဳးစားစား လုပ္ေဆာင္တတ္ေလ့ရွိေပမယ့္ က်ားမတန္းတူ ညီမွ်မွဳ မရွိတဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြမွာ ဘ၀ကို ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္ တည္ေဆာက္ႏိုင္ခြင့္ အခြင့္အလမ္းေတြ ရွားပါးၾကပါတယ္။ ပညာအရည္အခ်င္း ကြာဟမွဳ၊ အိမ္ေထာင္ဘက္အမ်ိဳးသားမ်ားက အလုပ္လုပ္ခြင့္ မေပးမွဳ၊ လုပ္ခလစာ ေလ်ာ့နည္း ရမွဳ၊ ေျမယာပိုင္ဆိုင္မွဳ အခြင့္အလမ္း နည္းပါးမွဳ စတာေတြေၾကာင့္ ဆင္းရဲတြင္းထဲ ေရာက္ေနၾကရတဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြ ကမၻာေပၚမွာ အမ်ားအျပား ရွိပါတယ္။

အိမ္ေထာင္စုအဆင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳကို ျဖစ္ပြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြဟာ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး၊ လူေနမွဳ အဆင့္အတန္း စတာေတြနဲ႕လဲ ဆက္စပ္ေနပါတယ္။ အိမ္ေထာင္စု၀င္မ်ားရဲ႕ က်န္းမာေရး ဆိုးရြားမွဳ အေျခအေနဟာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳကို ျဖစ္ပြားေစႏိုင္ပါတယ္။ ျပည္သူ႕က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ဆိုရင္ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္းမ်ားနဲ႕ ကြာေ၀းမွဳ (ဥပမာ- နယ္မ်ားမွ ျမိဳ႕သို႕တက္၍ ေဆးကုရျခင္း)၊ အခမဲ့က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳ စနစ္ မရွိမွဳ စတာေတြေၾကာင့္ ေဆးကုသစရိတ္ကုန္က်မွဳနဲ႕ အိမ္ေထာင္စု၀င္ေငြဟာ အခ်ိဳးမညီႏိုင္ပဲ ဆင္းရဲတြင္းထဲ က်ဆင္းသြားၾက ရပါတယ္။

ပညာေရးစနစ္ အားနည္းခ်က္ေၾကာင့္ မလိုအပ္ပဲ ကုန္က်ရတဲ့ ေက်ာင္းလခ၊ ဆရာ-ဆရာမမ်ားကို ပူေဇာ္ခ၊ က်ဴရွင္လခ၊ ေမးခြန္းလိုက္ခ၊ စာေမးပြဲေအာင္ေၾကး၊ ေက်ာင္းခန္း ေရအိုးဖိုး၊ တံျမက္စည္းဖိုး စတာေတြကလဲ အိမ္ေထာင္စုရဲ႕ စား၀တ္ေနေရး အေျခအေနကို ထိခိုက္မွဳေတြ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ကုန္က်စရိတ္မ်ားေၾကာင့္ မိဘမ်ားက ေက်ာင္းမထားႏိုင္ပဲ အလုပ္ၾကမ္းမ်ား လုပ္ခိုင္းရတဲ့ အခါမွာလဲ ကေလးသူငယ္ေတြရဲ႕ ပညာေရးကို ထိခိုက္ေစျပန္ပါတယ္။ တခါ ပညာမတတ္တဲ့အတြက္ အလုပ္အကိုင္ ရွားပါးမွဳ ျပႆနာကို ရင္ဆိုင္ရျပန္ပါတယ္။ ဒီလို အေျခအေနေတြနဲ႕ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ သံသရာထဲကေန သားစဥ္ေျမးဆက္ ရုန္းမထြက္ႏိုင္တဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြ အမ်ားအျပား ရွိပါတယ္။

အိမ္ေထာင္စု၀င္ေတြရဲ႕ အရက္ေသစာ ေသာက္စားမွဳ၊ မူးယစ္ရမ္းကားမွဳ၊ ေလာင္းကစား ျပဳလုပ္မွဳ၊ အိမ္ေထာင္ေရးေဖာက္ျပန္မွဳ (မိန္းမလိုက္စားမွဳ) စတာေတြကလဲ အိမ္ေထာင္စုအဆင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲမွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးယံုၾကည္ခ်က္ေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ ရာဇ၀တ္မွဳခင္းမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေစ၊ ေထာင္သြင္းအက်ဥ္းခ်ခံထားရသူမ်ား အိမ္ေထာင္စုထဲမွာ ရွိေနရင္လဲ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစပါတယ္။ တရားမ မွဳခင္းမ်ားေၾကာင့္ တရားရံုးမွာ အမွဳရင္ဆိုင္ရမွဳမ်ားလဲ အခ်ိန္နဲ႕ အမွဳအခင္းကုန္က်စရိတ္မ်ားေၾကာင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ေစတတ္ပါတယ္။

နိဂံုးခ်ဳပ္ဆိုရရင္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ တိုက္ဖ်က္ေရးဟာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းရင္းမ်ားကို ခြဲျခားစိတ္ျဖာျပီး၊ ျပင္ဆင္မွဳမ်ား၊ ေရွာင္ၾကဥ္မွဳမ်ား၊ ျပဳျုပင္ေျပာင္းလဲမွဳမ်ား၊ ျဖည့္ဆည္းမွဳမ်ားကို စနစ္တက်ျပဳလုပ္ႏိုင္မွသာ ထိေရာက္ႏိုင္မွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ တိုင္းျပည္အဆင့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ား၊ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအဆင့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ားနဲ႕ အိမ္ေထာင္စုအဆင့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ားကို ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ ေလွ်ာ့ခ်ေရး မူ၀ါဒမ်ား၊ အရပ္ဘက္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း လွဳပ္ရွားမွဳမ်ား၊ လူမွဳကြန္ယက္ခ်ိတ္ဆက္ေရး လွဳပ္ရွားမွဳမ်ား ထည့္သြင္းစဥ္းစားဖို႕ လိုအပ္လွပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။
ခင္မမမ်ိဳး (၈၊ ၆၊ ၂၀၁၁)

ရည္ညႊန္းကိုးကား။ ။
Haughton, J. & Khandker, S. (2009) Handbook on Poverty and Inequality, World Bank, Washington DC.
UNESCO (2002) Social Capital and Poverty Reduction: Which role for the Civil Society Organizations and the state?, Paris